14-р Далай Лама

Дээрэхиин гэгээн арбан дүрбэдүгээр Далай Лама Данзан Жамсо (түбэдөөр བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ་; 1935 оной 7 һарын 6-ны үдэр түрэһэн) — Түбэд, Монгол, Буряад, Хальмаг, Тува дахи буддын шажанта шарын шажанай һүзэгтэнүүдэй этигэл бэшэрэлэй манлайлагша. 1989 оной Нобелиин энхэ тайбанай шагналтан.

Данзан Жамсо
བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ་
Түрэһэн нэрэ:	Һама Дондуб
Ажал үйлэ:	шажанай тэргүүн, түрын тэргүүн
Түрэһэн үдэр:	1935 оной 7 һарын 6(1935-07-06) (89 наһатай)
Түрэһэн газар:	Такцэр, Амдо, Түбэд
Эрхэтэнэй харьяалал:	Тибет[d]  Хитад Улас  Китайская республика[d]
Шагнал:	Нобелиин энхэ тайбанай шагнал
Гарай үзэг:

Намтар

Дээрэхиин гэгээн Далай лама Данзан Жамсо Түбэдэй түрэ, шажаниие хамтарна баригша мүн. Данзан Жамсо Зүүн хойто Түбэдэй Амдо нютагай Такцэрдэ оршохо жаахан һууринда 1935 оной 7-р һарын 6-ны үдэр лагшан мэндэлбэ. Һама Дондуб гэжэ нэрэтэй хоёр ойтой бишыхан хүбүүн байхадаа тэрэ XIII Далай Лама Түбдэн Жамсын хойто дүрээр тодорһон байдаг. Үе үеын Далай Ламанарые түг түмэн шабинар энэрэл нигүүлэсэлэй бодисада болоод Түбэдэй дээрэхиин гэгээн ба Арьяа-Баала (Жанрайсиг) бурханай хубилгаан гэжэ һүзэглэдэг юм. Бодисада гэхэ шажан амитанай тусые бүтээхын тулада нирваан бололгүйгээр оршолондо түрэл абахаар һунгаһан түрэлхитэнүүд мүн.

Далай ламын Түбэдтэ ахы үе сагай шажан номой болбосорол

Дээрэхиин гэгээн зургаан наһатайһаан шажан номдо һуралсажа эхилээ һэн. Тэрэнэй һургалтын хүтэлбэри ехэ, бага табан ухаан байба. Ехэ ухаанда ушар шалтаганай ухаан (логико), Түбэдэй уралиг соёл, санскрит хэлэн, тэжээхы ухаан ба Буддын гүн ухаан (дотоодо ухаан) юм. Энэнһээ Буддын гүн ухаан мүн дотороо табан аймагһаа бүрилдэнэ. Тэдэ пражнапарамита гү, али бэлигэй шиндада хүрэхы, мадхъяамака гү, али түб үзэл, винай гү, али сахил санаарай ёһон, абидарма гү, али метафизикэ, прамана гү, али логика ба танин мэдэхы болоно. Табан бага ухаан — ирагуу найраг, хүгжэм зүжэг, одон зурхай, үгэ зүй, йоганүүд зэргэ болоно. 1959 ондо гү, али 23 наһандаа тэрэ Һасын Жохан сүмэдэ жэл тутамай юрөөл хуралай үеэр дамжаа бариһан байдаг. Иигээд тэрэ дамжаагаа онсогой һайн барижа Буддын гүн ухаанай хамагай дээдэ шухамдаа докторын зэргэтэй дүйсэхысэ Лхаарамба гэбшэ мяндаг хүртэлэй.

Жолоодогшын ехэ үүргэ

Түбэдэй эзэмдэлгэ һуулдэ Дээрэхиин гэгээн Далай Лама болон Хитад коммунис зэрлигүүд

1950 ондо гү, али Хитадай армиин 1949 ондо Түбэд рүү хэһэн түримхэйлэлэй дараа улас түрын эрхэ мэдэлые бүрин гартаа абаха тухайда шамдаһан байдаг. Иигээд тэрэ 1954 ондо Мао Зэдон тэригүүтэн Дэн Сяопин, Чжоу Эньлай зэргэ хитадай ударидагшанартай энхын хэрээ хэлэлсээр хэхээр Бээжэндэ морилжо байлай. Зүгөөр 1959 ондо Һаса хотоноо дэгдэһэн Түбэдэй арад түмэнэй бодолго хитадай сэрэгтэ хайр найргүй дарагдаһанай дараа Дээрэхиин гэгээн эхэ оронһоо дүрбэн гарахаһаа өөр аргагүй болоһон юм. Тэрэ сагһаа хойшо тэрэ Хойто Энэдхэгын Дхармасала хотоноо ажаршье, Түбэдэй Дүрбэгһэдэй Засагай Газарай тэригүүнэй шэрээнээ заларһаар үдые хүрэһэн болоно.

Хитадай түримхэйлэлһээ хойшо Дээрэхиин гэгээн НҮБ-да Түбэдэй асуудалаар хүсэлтэ гаргажа, уламаар НҮБ-ын Юрэнхы Асамблейһаа 1959, 1961 болон 1965 онуудта гурбаншье удаа тодорхой шиидэбэринүүдые гаргажа байһан юм.

Дэлхэй ниитын алдартан

Дээрэхиин гэгээн Далай Лама Америкын юрэнхылэгшэ Барак Обама хоёр

Дээрэхиин гэгээн Далай лама бол энхын түлөөхи зүтгэлтэн мүн. 1989 ондо тэрэ Түбэдэй эрхэ сүлөөгэй түлөөхи хүширхэлэлгүй тэмсэлэйнхээ түлөө Нобелиин Энхэ тайбанай шагналые хүртэжэ байба. Тэрэхэзээ ямагта, тэрэ бүү хэлэн, туйлын ехэ дайсагнал лугаа нюур тулаһан үедэшье харгислал хүширхэлэлгүй бодолгые баримталан хэрэгжүүлһээр ерэһэн бэлэй. Мүн тэрэ дэлхэй ниитын байгаали оршоной асуудалнуудые хүндэн үзэдэе хамагай анханай Нобелиин шагналтан гэһэн алдаршалһан юм.

Дээрэхиин гэгээн энэ дэлхэйн зургаан түбиин 62 улас орондо айлшилһан байдаг. Тэрэ ехэнхи ехэ гүрэнүүдэй юрэнхылэгшэд, юрэнхы сайднар, титэм залгаһан удирдагшанартай уулзаһан байдаг юм. Мүн тэршэлэн, тэрэөөр бусад олон шажанай олоншье тэргүүд хэгээд алдартай шэнжэлхэ ухааншадтай уулзажа, оюун ухаанаараа уралдуулһан байдаг бэлэй.

1959 онһоо хойшо Дээрэхиин гэгээн энхэ тайбан, хүширхэлэлгүй байдал, шажан хоорондын харилсан ойлголсол, бүхэ ниитын үүргэ харюусалга ба энэрэл нигүүлэсэлэй һургаал номлолоороо дэлхэй ниитэдэ үнэлэгдэжэ элдэбэ нэрэ хүндэтэй шагнал, хүндэтэй доктор зэргые 84 гараниие хүртэһэн байдаг байна. Мүн тэрэ 72 үлүү номой зохёолшо юм.

Гэһэн хэдышье, Дээрэхиин гэгээн өөрыгөө Бурханай шажанай эгэл нэгэ хубараг гэжэ тодорхойлно.

Холбооһон

• Энэ хуудаһан 14-р Далай Лама гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.