Кофе

Кофе (мүн кофи, англи: coffee) гү, али боргол гэдэгынь кофиин үрэнүүдые (кофе модоной үрэ) хууржа нюдэһэн нюнтагтайгаар бусалһан уһан, уһан хэжэ найруулһан хара хүрэн үнгын унданиие хэлэнэ. Кофе гэдэг үгэнь араб хэлэнэй каffa гэхэ үгэһөө гаралтай. Кофиин ургамалынь буталиг модон байха болоод Этиопиһоо гаралтай. Голдуу Африкада, мүн Урда Америкэ, Түб Америкэ болон Урда Азида ургадаг байна. Хүн түрэлхитэнэй түүхэдэ кофе гаража ерэһэниинь архи, сайтай харисуулхада һүүлдэ болобошье дэлхэй даяар эгээн олон орондо хүнүүдэй талархан уудае ундан болобо. Ехэбшэлэн халуунаар ууха ба кофедэ кофеин гэһэн зөөлэн сэргээгшэ (стимулянт) бодос агуулагдана. Мүнөө үедэ кофе экспортын шухал бараа болон 2004 оной байдалаар 12 ороной хубида экспортын топ бүтээгдэхүүниинь боложо байна.

Кофе

Кофиин ургамал ба түрэлнүүд

Кофиин жэмэс

Кофень кофиин бүһэ гэжэ нэрлэгдэхэ 70 оршом оронд үйлэбэрилэгдэхэ болоод кофиин модые дэлхэй дээрэ ниитэ 10 сая гектар газарта таряалжа байгаа гэһэн тоосоо бии. 2 гол түрэл байхаһаа нэгэниинь хамагай ехэ тархаһан Арабика кофе Coffea Arabica, нүгөөнь тарижа ургуулхада арай хилбари Робуста кофе Coffea Robusta ха юм. Арабикань үндэрлиг газар ургадаг болоод 9 һарын дараа сэсэглэдэг, харин Робустань нама газар ургадаг ба 11 һарын дараа сэсэглэдэг байна.

Ниитэ хураан абажа бай кофиин 60-70%-нь Арабика, 30-40%-нь Робуста байдаг. Робуста түрэлынь харисангы хямда болоод Арабикаһаа 40-50 % үлүү кофеин агуулна. Һайн шанарай Робустые зарим эспрессодо холидог ажа. Дээрэ үедэ хүнүүд Арабика кофедэ али боомтоһоо ерэжэ байгаагаарынь нэрэ үгэжэ байба. Эгээн хуушанай 2 кофень Mocha болон Java юм байна.

Кофиие болбосоруулха ябаса

Үрэ болбосоруулха

Шараһан кофиин буурсаг

Хураан абаһан кофиин үрэһээ кофиин буурсаг гаргажа абахые үрэ болбосоруулалта гэнэ. Хуурай болон угааха гэһэн 2 түрэлэй арга байна. Болбосоруулһан кофиин үрые «түүхэй буурсаг» гэхэ ба хөгцөрч муудахаһаа хамгаалжа шиигэй хэмжээе 10-12 % болотор хатаагаад экспортдо гаргадаг ажа.

• Хуурай гү, али хатааха арга. Хурааһан үрэеэ тараан дэлгээд, наранда ээж хатааһаны дараа гадуурха халһан яһанһаань һалгажа сэбэрлэнэ. Бразилда ехэбшэлэн энэ аргые хэрэглэдэг.
• Угааха арга. Үрые гадуурха халһан, яһанһаа һалгаһанай дараа уһатай һабада хэжэ 1-2 хонуулан эһэгээд буурсаг гаргажа абаха арга юм. Колумби зэргэ Бразилһаа бусад оронууд голшолон хэрэглэдэг.

Шаралга

Түүхэй буурсагые шараһанаар та бидэнэй уудаг кофиин амта, үнэр түрэдэг байна. Ехэнхи тохёолдолдо хэрэглэгшэ орондо томохон үйлэдбэрилэгшэнэр шараха ябасые харюусажа хэхэ ба болобол жаахан дэлгүүр, кафе зэргэ газарнууд өөрһэдөө шарана. Онсын технологи шаардалгагүй болоод гэртээ хайруулын табганда шараһаншье болохоор тула ойрын жэлнүүдтэ түүхэй буурсагые жаахалан зарахань нилээд ажаглагдаха болоһон.

Кофе ба эрүүл мэндэ

Үдхэн шэнгэлхэ, шээд хөөхэ, эршэм хүсэн һэргээхэ, шаардалгатай үедэ нойромоглохоһоо абраха гэхэ мэтэ ажа холбогдолтой зүйл энэ унданда бии. Гэбэш ехэ хэмжээгээр хэрэглэһэн тохёолдолдо зүрхэн һудаһанай үбшэн тусаха, шуһандахи холестеринэй хэмжээ нэмэгдэхэ, толгой үбдэхэ, яһанай һиирэгжэлтэ боложо болзошогүй гэдэг. Харин бүдүүн гэдэһэнэй хорото хабдарһаа һэргылхэ нүлөө үзүүлдэг гэдэгые шудалгаагаар баталжа шадаһан гэнэ.

Холбооһон

• Энэ хуудаһан Кофе гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.
• Портал о кофе: история, производство, видео и изображения кофе Архивировалһан 17 арбан хоёр һара 2014 оной. (ород)
• Чудесный кофе (документальный фильм) на YouTube

Ном зохёол

• Абатуров П. В., Цыпленков Н. П., Митюрин Ф. С. Сладкие блюда и напитки. — М.: «Экономика», 1972.
• Завистовска З. Домашние напитки. — Пер. с польского. — М.: «Пищевая промышленность», 1969.
• Ворд М. 100 рецептов приготовления кофе. — Пер. с англ. — М.: «Крон-пресс», 1995.
• Книга о вкусной и здоровой пище. — М.: «Пищевая промышленность», 1963.
• Плужников И. И. Чашка кофе. — М.: «Пищевая промышленность», 1967.
• Богданов А. К. Кофе в русской традиции // О Крокодилах в России. Очерки из истории заимствований и экзотизмов. — М.: НЛО, 2006. — С. 56—67.
• Кортес Р. Тайная история кофе, коки и колы. — М.: Синдбад, 2014. — С. 56.