Сай

Сай (, хитадаар 茶, «ча́»-һаа гаралтай) — сайн набшаһа бусалһан уһанда эдеэшүүлһэн ундан. Урда сагта манай Буряад орондо сайн ургадаггуй дээрэһээ, мүн худалдаа наймаанай эхилээдуй сагта буряад зон нютагтаа ургадаг элдэб ургамалай набшаһа суглуулжа хатаагаад, сай буйлуулдаг байһан гээшэ. Сайн бүридэлдэ юун ороноб гэбэл: үлирэй набшаһан, һүдэнэй эшэ, нохойн хоншоорой набшаһан гэхэ мэтэ.

Түбэд зутараан сай

Ногоон сайта аяга ба дэбэр

Сайн ургамалай camellia sinensis набша, нахяа, эшые олон янзын аргаар бэлэдхэн болбосоруулһан хүнэһэниие бүтээгдэхүүн сай гэдэг.

Сай ургамалынь зүүн урда Ази, тэрэ дунда зүүн хойто Энэдхэг, хойто Бирма, баруун урда Хитад, Түбэд оршомһоо гаралтай ба мүнөө 52 тухай улас орондо тархаба. Хитадта МЭҮ 2 зуунай үеын сай хэрэглээтэй холбоотой бүридхэл байгаань эгээн эртынхи болоно. Япондо 589-618 оной үедэ буддын шажантай ламанараар дамжан түгэһэн ажа.

Мүн сай энэ ургамалай болбосоруулһан набшые халуун болон бусалһан уһанда хэжэ хандалан бэлэдхэдэг анхилуун үнэр, аагтай ундааниие хэлэнэ. Дэлхэйдэ эгээн үргэн тархаһан ундааниинь уһанай дараагаар сай юм. Хэд хэдэн түрэлэй үнгэ, үнэр, амта аагтай байна.

Сай ундаанай түрэлнүүд

• Ногоон сай — дулаан оронһоо асарагдадаг дарамал набшаһан сай; ногоон сай эдеэшүүлһэн ундан.
  • Шара сай — эдеэшүүлэгдэһэн һүтэй ногоон сай.
• Хурьган сай — бутархай жэжэ набшаһанһаа бүридэһэн тусхай сортын сай эдеэшүүлһэн ундан.
• Хара сай — һү хэжэ сагаалагдаагүй, миин эдеэшүүлһэн сай.
  • Талхатай сай — малай дотор өөхэндэ хуураһан талха һамарһан хара сай.
  • Шамартай сай — өөхэндэ хуураһан талха холиһон сай, талхатай сай.
• Һүтэй сай — эдеэшүүлһэн сайда малай һү нэмэжэ сайлгаһан сай.
  • Зутараан сай/зутантай сай — эдеэшүүлһэн сайда малай дотор өөхэнэй тоһон соо талха хууража хээд, дабһа, һү нэмэжэ буйлуулһан ундан.