Уһантүрэгшэ (Монгол: устөрөгч, Англи: hydrogen, Грек: 'υδορе - уһан + Грек: γεννάω — «түрэнэб»-һээ гараһан) Н гэжэ тэмдэглэгдэдэг, атомай дугаариинь 1 болохо металл буса химиин элемент юм.

Уһантүрэгшэ, 1H
Загбар:Infobox element/symbol-to-top-image/alt

Плазма Байдалдахи Ягаан хүхэ гэрэлтэлгэ
Уһантүрэгшэ
Гаралга үнгэгүй хии
Стандарт атомна
хүндэ
Ar, std(H)
[1.007841.00811]
ниитэ болоһон: 1.008
Уһантүрэгшэ үэлхэ системэдэ
Уһантүрэгшэ Гели
Лити Берилли Бор Нүүрһэнтүрэгшэ Азот Хүшэлтүрэгшэ Фтор Неон
Натри Магни Хүнгэн сагаан Сахюур Фосфор Хүхэр Хлор Аргон
Кали Калци Сканди Титан Ванади Хром Марганец Түмэр Кобальт Никель Зэд Сайр Галли Германи (хими) Арсеник Селен Бром Криптон
Рубиди Стронци Иттри Циркони Ниоби Молибден Технеци Рутени Роди Паллади Мүнгэн (металл) Кадми Инди Сагаан туулган Антимон Теллур Йод Ксенон
Цези Бари Лантан Цери Празеодими Неодими Промети Самари Европи Гадолини Терби Диспрози Гольми Эрби Тули Иттерби Лютеци Гафни Тантал Вольфрам Рени Осми Ириди Сагаан алтан Алтан Мүнгэнэй уһан Талли Туулган Бисмут Полони Астат Радон
Франци (хими) Ради Актини Тори Протактини Уран (химиин элемент) Нептуни Плутони Америци Кюри (химиин элемент) Беркли Калифорни (химиин элемент) Эйнштейни Ферми Менделеви Нобели Лоуренси Резерфорди Дубни Сиборги Бори Хасси Мейтнери Дармштадти Рентгени Коперници Нихони Флерови Москови Ливермори Теннессин Оганесон


H

Li
– ← уһантүрэгшэгели
Атомай дугаар (Z) 1
Бүлэг 1-р бүлэг: уһантүрэгшэ
ба шүлтын металлууд
Үе 1-р үе
Блок   s-block
Электроной
бүридэл
1s1
Бүрхөөл дэхи
электроной тоо
1
Бодос зүйн шэнжэ шанар
Түлэб хии
Хайлаха
температура
(H2) 13.99 K ​(−259.16 °C,
​−434.49 °F)
Бусалха
температура
(H2) 20.271 K ​(−252.879 °C,
​−423.182 °F)
Нягта (STP-дэ) 0.08988 г/Л
шэнгэн үедэ
(х.т.)
0.07 г/см3
(хатуу: 0.0763 г/см3)[1]
шэнгэн үедэ (at б.т.) 0.07099 г/см3
Гурбалһан сэг 13.8033 K, ​7.041 кПа
Критическэ сэг 32.938 K, 1.2858 МПа
Хайлаха дулаан (H2) 0.117 кДж/моль
Ууралталгын
дулаан
(H2) 0.904 кДж/моль
Молярна дулаа
багтааса
(H2) 28.836 Дж/(моль·K)
Хиин даралта
P (Па) 1 10 100 1 к 10 к 100 к
at T (K) 15 20
Атомай шэнжэ шанар
Окислениин зэргэ −1, +1 (амфотерна оксид)
Сахилгаан
эсэргүү шанар
Полингын шкала: 2.20
Ионизациин
энерги
1-р: 1312.0 кДж/моль


Ковалентна радиус 31±5 пм
Ван-дер-Ваальсай
радиус
120 пм
Спектральна диапазондохи Үнгын шугамнууд
Бодисой Спектральна шугамнууд
Бусад шэнжэ шанар
Байгаалиин
үзэгдэл
primordial
Кристаллическа
байгуулга
гексагональ
Hexagonal crystal structure for уһантүрэгшэ
Абяанай хурда 1310 м/с (хии, 27 °C)
Дулаа
дамжуулса
0.1805 Вт/(m⋅K)
Сахилгаан
эмхилэлгэ
диасуранзан[2]
Молиин суранзан
даагдаса
−3.98×10−6 см3/моль
(298 K)[3]
CAS номер 12385-13-6
1333-74-0 (H2)
Түүхэ
Нээлгэ Һенри Кавендиш[4][5] (1766)
Нэрлэһэн хүн Антуан Лавуазье[6] (1783)
Гол Изотопууд
Изо-
топ
Дэлгэ-
рэлгэ
Half-life
(t1/2)
Һүнэлгын
гурим
Үрэ
1H 99.98% стабильна
2H 0.02% стабильна
3H мүр 12.32 y β 3He
Category Категори: Уһантүрэгшэ

Хэбиин нүхэсэлдэ үнгэ, үнэргүй. Атом жэниинь 1.00794 гр/моль, хамагай хүнгэн, оршолонг юртэмсэ дээрэхи хамагай үргэн тархалтатай химиин элемент.

устөрөгчийн спектрийн туршилт

Дэлхэй дээрэ уһантүрэгшэ дангаараа маша хобор, үйлэдбэрилэлэй нүхэсэлдэ нүүрһэнуһантүрэгшэһээ илгажа абана. Уһантүрэгшэнь 3 янза байдаг ба сүмиинь 1 протонһоо тогтоһоные зүгээр уһантүрэгшэ гэхэ ба харин 1 протон, 1 нейтронһоо тогтоһоные дейтери (2H) гэнэ. Харин 1 протон, 2 нейтронһоо тогтоһоные трити (3H) гэдэг. Атомыень нэрлэхдээ уһантүрэгшэ, дейтон, тритон гэжэ тус тус нэрэлдэг.

Гаргалга Заһаха

Ажаүйлэдбэри Заһаха

  • 1000 °C-да уһанай ууралтай конверси:
 
 
 
 

Лабораторида Заһаха

 
 
 
 
 
 

Зүүлтэ Заһаха

  1. (2001) Inorganic chemistry. Academic Press. ISBN 978-0123526519. 
  2. (2005) “Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds”, Lide, D. R.: CRC Handbook of Chemistry and Physics, 86th, Boca Raton (FL): CRC Press. ISBN 978-0-8493-0486-6. 
  3. Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing, E110. ISBN 978-0-8493-0464-4. 
  4. "Hydrogen", Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wylie-Interscience, 2005, pp. 797–799, ISBN 978-0-471-61525-5 
  5. Emsley, John (2001). Nature's Building Blocks. Oxford: Oxford University Press, 183–191. ISBN 978-0-19-850341-5. 
  6. Stwertka, Albert (1996). A Guide to the Elements. Oxford University Press, 16–21. ISBN 978-0-19-508083-4.