Оросой эзэнтэ гүрэн
Оросой эзэнтэ гүрэн (ород: Российская Империя), 1721—1917 оной хоорондо оршон тогтоножо байһан хизгааргүй (1905 оной хубисхал болотор) эзэн хаанай засагта ангита колонито улас юм. Москвын хаанта уласай һуури дээрэ ородуудай бии болгоһоншье һаа, эзэмдэлгын ба колониин үргэдхэлэй замаар олон угсаатаиие багтаажа болоһон байна. Түүхэдэ хамагай томо газар нютагтай гүрэнүүдэй нэгэ юм. 1917 оной Октябриин хубисхалаар нуража, Бүгэдэ Найрамдаха Орос Улас, Зүблэлтэ Холбооноор залгамжалагдаһан. 1897 оной хүн зоной тоололгын мэдээгээр 125 сая 600 мянган хүн тоологдоһониинь тухай үедэ Британиин эзэнтэ улас, Манжын гүрэн хоёрой дараа гурбанда жагсажа байгаа.
| Оросой эзэнтэ улас Россійская Имперія | |||||||||
| Эзэнтэ гүрэн | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Уряа Съ нами Богъ! "Бидэнэр Бурхантай!" | |||||||||
| Дуулал Боже, Царя храни! Бурхан, Эзэн хааниие абраарай! | |||||||||
.svg) Оросой эзэнтэ уласай хамаг газар (анахронистик) | |||||||||
| Ниислэл | Санкт-Петербург (1721–1728) Москва (1728–1730) Санкт-Петербург (1730–1917) | ||||||||
| Хэлэн(үүд) | Ород | ||||||||
| Шажан | Албан ёһоор: Үнэн алдарта шажан | ||||||||
| Мүнгэн тэмдэгтэ | рубль | ||||||||
| Газар нютаг | 22,800,000 км² (1866) | ||||||||
| Хүн зон | 181,537,800 (1916) | ||||||||
| Обог удам | Романов обог | ||||||||
| Эзэн хаан | |||||||||
| - 1721–1725 | I Пётр (түрүүшын эзэн хаан) | ||||||||
| - 1894–1917 | II Николай (һүүлшын эзэн хаан) | ||||||||
Түүхэ
ЗаһахаXV-XVIII зуунай үедэ Османай эзэнтэ гүрэнэй эзэрхэлгэһээ айжа дахаар ороһон армян, гүржинүүд, Манжын эзэрхэлгэһээ зугатан дахаар ороһон Хальмаг, Хасагууд эзэнтэ уласай ивээлд багтажа байһан боло 18-р зуунай һүүлшэ 19-р зуунай эхээр I Александр хаан сэрэг зэбсэгэй хүшээр колони эзэмшин эзэнтэ гүрэнээ тэлэжэ Англи, Франциин (Наполеон) хаадатай тохиролсон Европо түбие хубаан абашье байлаа. Оросой эзэнтэ гүрэнэй хүрээгээ тэлэхэ шуналта һанаархалда шэнээр хүшэрхэгжэжэ байһан Прусси (Германиин эзэнтэ улас), Япон уласууд һаада боложо байба. Иинхүү Ород улас хүшээр болон хүшинд автагдан нэгтгэсэн христын, лала, еврей, будда, бөө мүргэлэй шажантай олон үндэһэтэн яһатанһаа бүрдэһэн Ехэ эзэнтэ гүрэн бололоо. 1914 ондо Ород улас үндэһэнэй ниитэ бүтээгдэхүүнээрээ дэлхэйдэ 5-р байранда орожо байба. 1861—1913 онуудта үйлдэбэрлэлын бүтээгдэхүүн 12 дахин үһэһэн байна. Гэбшье 1917 оной хубисхал, иргэнэй дайн, гадаадын интервенциин нүлөөгөөр газар нютагааһаа 90 мянган ама км нютаг, 49 сая хүн зона алджээ. Дайн, үлһэгэлэн, тахалһаа болон олон сая хүнээ (185,2 саяас 136,9 сая) алдаба. 1917 оной Октябриин хубисхалай дараа Оросой эзэн хааные хороожо эзэнтэ гүрэнэй түүхэ түгһэһэншье түүные залгамжлан ЗСБНХУ 1922 ондо үүсэн тогтсон юм.