Октябриин хубисхал

Октябриин хубисхал (Арбан нэгэдүгээр һарын хубисхал, Большевик хубисхал) гэжэ Орос гүрэндэ 1917 ондо болоһон Бүгэдэ Найрамдаха Ород Уласай засагай газарта эсэргүү Оросой большевигүүдэй зохёон байгуулһан түрын эрьелтэ юм. Энэ хубисхалай үрэ дүндэ 1917 оной Оросой февралиин хубисхалаар бүридэһэн засагай газар түлхин унагаажа, Орос орондо коммунис захиргаадалтые тогтооһон ба Орос орондо 1918—1922 оной хоорондо болоһон эрхэтэнэй дайниие ушаралһан байна. Энэһээ гaдна 1917—1991 он хүрэтэр тогтоһон 20 үлүү сая хүниие алаһан коммунис гуримые энэ хубисхалай үрэ дүндэ байгуулһан юм.

Октябриин хубисхал
Борис Кустодиев, «Большевик» (1921 он)
Жэл он  1917 он оной 11 һарын 7 [Хуушан стиль 10 һарын 25] Байралал Орос Улас Үрэ дагабари Большевигүүдэй илалта Эрхэтэнэй дайн эхилээ Зүблэлтэ Оросой байгуулга
Байлдагша таланууд
Большевигүүд	Түр зуурын засагай газар
Ударидагшад
Владимир Ленин Лев Троцкий Павел Дыбенко	Александр Керенский Пётр Краснов
Сэрэгэй хүсэн
Далайшад 10 000 шахуу хүн Улаан гварди 20 000–30 000 хүн	Юнкернүүд 500-1 000 хүн Эхэнэр батальон 10 000 шахуу хүн

Владимир Ленинэй ударидалга доро большевигүүдэй хэгдэһэн Октябриин хубисхал Карл Марксын үзэл бодолгодо һуурилһан дэлхэйн, XX зуун жэлэй түрүүшын коммунис хубисхал мүн.

Октябриин хубисхалай үедэ Февралиин хубисхалай үрэ дүндэ тогтооһон Үндэһэн хуулиин арадшалһан намай (кадедүүдэй) ударидаһан түр зуурын түрэ засагые унагаажа, эрхэ мэдэлые түр зуурын засагай газартай зэргэсэн байһан Зүблэлнүүдтэ (ажалшадай, таряашадай, сэрэгэй депутадуудай) шэлжүүлбэ. Энэнэй һүүлдэ Оросой эрхэтэнэй дайн (1917—1922) боложо, эсэсэй эсэстэ 1922 ондо Дэлхэйн анханай коммунис улас болоһон СССР бии болобо.

Харин үнэхөөрөө Октябриин хубисхалай гол үйлэдэгшэнь коммунизмын үзэлтэн бэшэ аад, арад зон байгаа. Ушар дээрэһээ, Москвада оршон байһан Япон эзэнтэ гүрэнэй һурбалжалагшад арад зоной хубисхал эршэм хүсэн тухай «Харуулай дарангылал дорошье ажалшад ба сэрэгшэд хубисхалшадые дуудажа байгаа» гэжэ мэдээсэбэ. Ленин өөрөө «хубисхал иигээд түргэн болохые мэдээгүй» гэжэ хэлэбэ.

Октябриин эрьелтын гол үйлэ ябадалнууд

10 һарын 24

• 23-24 Һүни — Түр зуурын засагай газарай большевик сонинуудые хааха захирал.
• 05:00 — Большевик сонинууд хаагдаһан. Хэдэн саг һүүлдэ дахин большевигүүдэй эрхэ мэдэлдэ оробо.
• 16:00 — Юнкернүүд Петроградай хүүргэнүүдые һалажа, харуулһаа абаһан.
• 17:00 — Матросууд Гол телеграфые ба Петроградай телеграфай агентлигые эзэмдэһэн.
• 18:00 — Юнкернүүд телеграфые буляан абаһан. Смольно утаһаһаа таһалһан. Матросууд Кронштадтһаа Петроградта ерэһэн.
• 19:00 — Хүүргэнүүдэй ехэнхи хуби сэрэгэй ба матросой хиналта доро ороһон. Һүни орой Ленин Смольнодо ябаһан.

10 һарын 25

• 01:25 — Буһалгаашад Гол почтамтые эзэмдэһэн.
• 02:00 — Николаевска (Москвагай) вокзал ба түб сахилгаан станци эзэмдэһэн.
• 03:30 — «Авроро» крейсер Николаевска хүүргэтэй зэргэлээд Үбэлэй ордон хажууда зогсоһон.
• 06:00 — Матросууд Гүрэнэй банк эзэмдэжэ түб сониной хүтэлбэрилгые хааһан.
• 07:00 — Түб утаһанай станци эзэмдэһэн.
• 10:00 — Бүхэоросой хубисхалта хороон «Оросой эрхэтэдтэ!» гэһэн тунхаглалые хэблэжэ, Саг зуурын засагай газарые буулгахые тунхаглаһан. Керенский фронтдо ябана.
• 13:00 — Мариинска ордон эзэмдэһэн, Предпарламент тарааһан.
• 18:00 — Буһалгаашад хүсэнүүдээ Үбэлэй ордоной хажууда суглуулһан.
• 19:00 — Засагай газарта тулгаха бэшэгые үгэһэн.
• 21:40 — Петропавловскын бэһилэлтэһээ ба «Авророһоо» буудаһан. Үбэлэй ордоной хажууда түрүүшын байлдаан болоһон.
• 22:40 — Смольнодо II Бүхэоросой ажалшадай ба сэрэгэй депутадуудай зүблэлнүүдэй бага хурал эхилһэн.
• 23:00 — Буһалгаашадай түрүүшын бүлэгүүд Үбэлэй ордон соо нэбтэрһэн.

10 һарын 26

• 02:10 — Саг зуурын засагай газарай гэшүүдые бариһан.
• 05:00 — Зүблэлнүүдэй бага хурал «Бүхэ эрхэ мэдэл Зүблэлнүүдтэ!» гэһэн тунхаглалые хүлеэн зүбшөөрһэн.