Израилиин Тусгаар Тогтонолой Тунхаглал
Израилиин Тусгаар Тогтонолой Тунхаглал,[note 1] албан ёһоор Израиль Улас Байгуулагдаһан Тухай Тунхаглалые (Иврит: הכרזה על הקמת מדינת ישראל) — 1948 оной 5 һарын 14-дэ (5708 оной Иярай 5-да) Дэлхэйн Сионист Байгуулгын гүйсэдхэхэ ударидагша,[lower-alpha 1][2] Палестинэдэхи Еврейн Агентлигай дарга, Израилиин түрүүшын юрэнхы сайд Давид Бен-Гурион тунхаглаһан.[3] Израилиин Нютагта Еврейн улас байгуулһанаа тунхаглажа, Израиль Улас гэжэ нэрлэгдэхэ боложо, Британиин Мандат дууһаха тэрэ үдэрэй һүни дунда хүсэн түгэлдэр болоһон.[4][5] Энэ событиие Израильда жэл бүри Еврейн литые дахабал жэл бүриин Иярай 5-да Үндэһэнэй Тусгаар Тогтонолой үдэр болгон тэмдэглэдэг.
| Израилиин Тусгаар Тогтонолой Тунхаглал | |
|---|---|
 | |
| Дата |
1948 оной 5 һарын 14 (5708 оной Иярай 5) |
| Байрлалга | Тель-Авив |
| Зохёогшо(д) |
Түрүүшын Черновик: Цви Беренсон Хоёрдохи Черновик: Моше Шарет Давид Ремез Пинхас Розен Моше Шапира Аарон Цизлинг Гурбадахи Черновик: Давид Бен-Гурион Иеһуда-Лейб Фишман Аарон Цизлинг Моше Шарет |
| Гараа табиһан хүнүүд |
Давид Бен-Гурион Даниэль Остер Ицхак Бен-Цви Мордехай Бентов Элияһу Берлин Перец Берштейн Рахель Коһэн-Каган Элияһу Добкин Иеһуда-Лейб Маймон Зеэв Голд Меир Грабовский Авраам Гранот Ицхак Гринбойм Калман Каһана Элиэзер Каплан Авраам Каценельсон Саадиа Кобаши Моше Коль Ицхак-Меир Левин Меир-Давид Лёвенштейн Цви Луриа Голда Меир Нахум Нир Давид Цви Пинкас Пинхас Розен Давид Ремез Берл Репетур Цви Сегаль Мордехай Шатнер Бен-Цион Штернберг Бехор-Шалом Шитрит Хаим Моше Шапира Моше Шарет Һерцель Розенблюм Меир Вильнер Зерах Варһафтиг Аарон Цизлинг |
| Зорилго |
Британиин Мандатын хугасаа дууһахһаа үмэнэ Палестины Мандатда Еврейн уласые тунхаглаха.[1] |
Унги узуур Заһаха
Палестиные Еврейшүүдэй эхэ орон болгохонь 19-р зуунһаа Сионист байгуулгануудай зорилго байһан. 1917 ондо Британиин Гадаада хэрэгэй Министр Артур Бальфур Британиин еврейшүүдэй бүлгэмэй ударидагша Ротшильд барондо бэшэһэн бэшэгдэ:
Үндэр дээдэ түрэлтын засагай газар Палестинда еврейшүүдэй үндэһэнэй гэрые байгуулхые дэмжэжэ, энэ зорилгодо хүрэхэдэнь туһалхын тулада бүхы хүсин шармайлтаа дайшалан ажалха болон гэжэ байгаа тула Палестинда одоо байгаа еврей бэшэ бүлгэмүүдэй эрхэтэнэй болон шажанай эрхэ болон алишье уласдахи Еврейшүүдэй эдэлжэ буй эрхэ, улас түрын статусда хоро хохирол ушаруулха зүйл хиихэгүй гэдэгые тодорхой ойлгожо байна.[6]
Бальфурай тунхаглал нэрэтэй болоһон энэ бэшэгээр дамжуулан Ехэ Британиин засагай газарай бодолго Сионизмые албан ёһоор баталба. Дэлхэйн 1-р Дайнай дараа Ехэ Британи дайнай үеэр Османуудһаа буляажа абаһан Палестинда мандатые олгожээ. 1937 ондо Пилиин Комиссһоо Палестинын Мандатые Арабай улас болон Еврейн улас болгон хубаахые һанал болгобо. Гэбэшье уг һаналые засагай газар бэелүүлхэ боломжогүй гэжэ үзэһэн тула 1936–39 оной Арабай восстаниин үргэлжэлхэдэ зарим хубиар буруутай байба.
Дэлхэйн 2-р дайнай дараа хүсэрхэл нэмэгдэжэ байгаатай холбогдуулан англишууд энэ асуудалые һаяхан байгуулагдаһан НҮБ-да шэлжүүлһэн. Үрэ дүндэ 181 (II) тогтоол гараша Палестиные тусгаар тогтоноһон Арабай ба Еврейн уласуудта хубаажа, Иерусалимые олон уласай тусхай журамтай хото болгобо. Еврейн улас Палестинын Мандатын газар нютагай 56%-иие абаха ёһотой байһан ба Еврей хүн зоной 82%-иие хамарша байһан болобош Иерусалимһаа тусгаарлагдаһан байба. Планые еврейшүүдэй диилэнгинь зүбшөөрһэн болобош Арабай олонхиинь хүлеэжэ абахагүй юм. 1947 оной 11 һарын 29-эй үдэр Палестинын Мандатай хүсэн Ехэ Британида болон НҮБ-ын бусад бүхы гэшүүдтэ Палестинын ерээдүйн засагай газарай тухайда хубааха планые бэелүүлхые зүблэжэ, НҮБ-ын Юрэнхы Ассамблейдэ Эдэй Засагай Холбоотой хубааха планые һанал хураалтада оруулба.[7]
Үрэ дүндэ 33-һаа 13 улас тогтоолые дэмжэжэ, 10 нь тэбшэһэн. 181 (II) тогтоол: I хэсэг: Палестинын ерээдүйн үндэһэн хуули ба засагай газар: A. Мандатын Түгэсхэл, Хубаалга ба Тусгаах Тогтонол: 3-р зүйлдэ:
Тусгаар тогтоноһон Араб ба Еврейн уласууд ба Иерусалим хотын олон уласай тусхай журам, ... Мандатын гүрэнэй зэбсэгтэ хүсэные нүүн гаралгын ажал дууһаһанһаа хойшо хоёр һарын дараа Палестинда бии болон, гэхдээ ямаршье тохёолдодо 1948 оной 10 һарын 1-эй дотор.
Арабай уласууд (бүгэдэ энэ планые эсэргүүсэхэжэ байһан) улас ороные хубааха Юрэнхы Ассамблейн эрхэ мэдэлэй асуудалаар Олон Уласай Сүүд асуулга абаха һанал гаргаһан болобошье тогтоолые буруушааһан.
Бэшэгэй зохёолго Заһаха
Тунхаглалай анханай черновикые Пинхам Розенэй гуйлтаар Һистадрут үйлэдбэришэнэй эблэлэй юрисконсульт, дараань Дээдэ Сүүдэй судья Цви Беренсон хииһэн юм. Хоёрдохи шэнэшэлһэн черновикые А. Беһам, А. Һинцһаймер, З.Э. Бейкер гэһэн гурбан юрист хииһэн ба Давид Ремез, Пинхас Розен, Моше Шапира, Моше Шарет, Аарон Цизлинг нарын комитет бэлэдхэһэн юм.[8] Давид Бен-Гурион, Иеһуда-Лейб Маймон, Шарет, Цизлинг нарые оролсуулһан хоёрдохи комитедэй хуралдаан эсэсэй бэшэгые гаргаба.[9]
Минһелет Һаамай Һанал Заһаха
1948 оной 5 һарын 12-до Минһелет Һаамые (Еврей: מנהלת העם) хуралдуулжа, тусгаар тогтонолоо тунхаглахаар һанал хурааба.[10][11] 13 гэшүүдэй гурабиинь байхагүй байһан ба Иеһуда-Лейб Маймон, Ицхак Гринбойм нар бүһэлэлтэдэ байһан Иерусалимда, Ицхак-Меир Левин АНУ-да байһан.
Уулзалта 13:45 сагта эхилжэ, һүни дундын дараа дууһаһан. Шиидхэбэринь Америкын перемириин тухай һаналые хүлеэн абаха гү, али тусгаар тогтонолоо зарлаха хоорондо байба. Һүүлэй хубилбариие голосовани ябуулхада хуралдаанда оролсоһон арбан гэшүүнэй зургааниинь дэмжэһэн:
- Түлөө: Давид Бен-Гурион, Моше Шарет (Мапай); Перец Берштейн (Юрэнхы Сионистууд); Хаим Моше Шапира (Һа-поэль һа-мизрахи); Мордехай Бентов, Аарон Цизлинг (Мапам).
- Эсэргүү: Элиэзер Каплан, Давид Ремез (Мапай); Пинхас Розен (Алия Хадаша); Бехор-Шалом Шитрит (Сефард ба Зүүнэй Бүлгэмүүд).
Эсэсэй найруулга Заһаха
Текстын проект 5 һарын 14-дэ Тель-Авив дахи Еврейн Национальна Фондын байранда болохо Минһелет Һаамай уулзалгада һайшаалтада хүргүүлһэн юм. Хурал Тунхаглалые зарлахаһаа нэгэ сагай үмэнэ 13:50 сагта эхилжэ 15:00 сагта эсэслэбэ. Асаталга үргэлжэлжэ байһан болобошье, Зүблэлэй гэшүүд һанал нэгэтэйгээр эсэсэй текстые дэмжэбэ. Энэ үеэр гүрэнэй хилэ, шажанай талаар хоёр томо үгэ буляалдаан болоһон.
Хилэнүүд Заһаха
14-р абзацда НҮБ-ын хубааха планые бэелүүлгэдэ хамта хүдэлхэдэ бэлэн байгааг зааһан болобош хилые Тунхаглалда заагаагүй юм. Түрүүшын проектдо хилэ хизаарые НҮБ-ын хубааха планаар шиидэбэрилнэ гэжэ тунхаглажа байһан. Үүниие Розен, Бехор-Шалом Шитрит нар дэмжэжэ байһан бол Бен-Гурион, Цизлинг нар эсэргүүсэжэ, "Бидэ НҮБ-ын тогтоолые хүлеэн абаһан болобошье арабууд хүлеэжэ абагүй. Тэдэ бидэнтэй дайн хиихээр бэлдэжэ байна. Хэрбээ бидэ тэдэные ялажа, Галилиин баруун хэсэг гү, али Иерусалим хүрэхэ замай хоёр талын нютаг дэбисхэриие эзэлбэл энэ газаруудиинь уласай нэгэ хэсэг болоно. Бидэ яагаад ямарш тохёолдолдо арабууд хүлеэн зүбшөөрдөггүй хилэ хизгаарые хүлеэн зүбшөөрэх ёһотой гэжэ үү?" гээшэ мэдүүлһэн юм.[8] Израилиин Түрэ Зуурын Засагай Газар Минһелет Һаам 5–4-эй эсэргүү һанал үгэһэнэй дараа хилэ хизгаарые текстдэ оруулхые болиһон. Ревизионистууд Йордан голой хоёр эрьедэ оршохо Еврейн уласые (Трансйорданые оролсуулан) байгуулхаар "түүхэн хилын хүрээндэ" гэһэн хэлэлгые оруулхые хүһэһэн болобош амжалтала хүрээгүй юм.
Шажан Заһаха
Хоёрдохи тоомохон асуудал болбол бэшэгэй һүүлшын хэсэгтэ Бурханые оруулхатай холбоотой байһан ба түлэблэлдэ "Бүхэные Шадагшада этигэжэ найдаха" гэһэн хэлэлгые ашаглаһан юм. Шапира и Иеһуда-Лейб Маймон гэһэн хоёр раввин хэлэлгые оруулхые дэмжэжэ, эные алгасажа болохгүй гэжэ мэдүүлһэн ба Шапира "Израилиин Бурхан" гү, али "Израилиин Бүхэные Шадагша ба Сагааруулагша" гэһэн найруулгые дэмжэһэн.[8] Үүные шажангүй Мапамай гэшүүн Цизлинг эсэргүүсэһэн юм.
Нэрэ Заһаха
Зохёолшод мүн шэнэ уласай нэрые тодорхойлхо ёһотой байба. Эрец Израиль, Эвер (Ебер нэрэһээ гаралтай), Иудея, Сион мүн Сиона, Иврия, Герцлия зэрэг нэрые һанал гаргаһан.[12] Хубааха планай ёһоор Иерусалим (Сион) болон Иудейн уулануудай ехэнхи хэсэгиинь шэнэ уласай гадна байха тула Иудей ба Сионһоо татагалзаба.[13] Бен-Гурион "Израиль"-иие дэбжүүлһэн ба 6-3 һаналаар баталан абаһан юм.[14] Израилиин Гүрэнэй Архивһаа 2013 оной 4 һарада гаргаһан албан ёһоной баримта бэшэгүүдэй үзэхэдэ 1948 оной 5 һарада Израиль улас байгуулагдахаһаа хэдэ хоногой үмэнэ хуулиин нюурнүүд шэнэ уласые арабаар юу гэжэ нэрлэхэ талаар хэлсэсээр байба: Палестина (فلسطين Filastin), Сион (صهيون Sayoun) гү, али Израиль (إسرائيل Eesra’il). Эсэсэй эсэстэ хуулиин нюурнууд Палестина гэдэг нэрые Арабай шэнэ уласай нэрэ байха болон, худхаляан үүсхэжэ магадгүй гэжэ үзэһэн тула Израиль гэдэг хамагай хилбар хубилбарые һунгаһан.[15]
Тунхаглалай ёһолол Заһаха
Ёһолол Тель-Авивай Музейдэ (мүнөөдэр Тусгаар Тогтонолой Зал гэжэ нэрлэгдэдэг) болоһон болобош, Ехэ Британиин эрхэ баригшад уридшалан болюулхые оролдожо магадгүй гү, али Арабай арми хүлеэһэнһээ эртэ добтолжо магадгүй гэжэ болгоомжолжо олониитэдэ мэдэгдээгүй юм. 5 һарын 14-эй үглөө бэшэг зөөгөөшээр урилга тараажа, абагшада 15:30 сагта хүрэлсэн ерэжэ, хэмжээ ябуулгые нюусалхые уряалба. Арга хэмжээ 16:00 сагта эхилжэ (шаббатые эбдэхэгүй байхаар һунгаһан саг) ба Коль Исраэль гэһэн шэнэ радиогой анханай дамжуулга боложо шууд транслировалһан.[16]
Тунхаглалай эсэсэй хубилбарые үдэриинь баталагдаһанай дараа Еврейн Национальна Фондын байранда хэблэһэн. Текстые хүргэхын тулада байранда үлдэһэн Зеэв Шерф өөртөө транспорт эмхидхэхээ мартаһан юм. Эсэсэй эсэстэ тэрээндэ үнгэржэ байһан машиные зогсоожо, жолоошоһоо (түр зуура хүлһөөр абаһан машинаар эрхэгүй ябажа байһан) түүные ёһололдо абаашажа үгэхые гуйха ёһотой байба. Шерфын гуйлтые эхиндээ хүлеэжэ абахагүй болобош жолоошые идхажа шадажээ.[8] Машиные сагдаа хотодо хурда хэтэрүүлһэн гэжэ зогсооһон болобошье тэрээндэ тэр тусгаар тогтонолой тунхаглалые һаатуулжа байна гэжэ тайлбарилһанай дараа билет олгоогүй юм.[14] Шерф музейдэ 15:59 сагта ерэһэн.[17]
16:00 сагта Бен-Гурион шэрээгые алхаар сохижо ёһололые нээжэ, 250 зошод ерээдүйд Израилиин түрын дуулал болохо Һатиквагиие дуулажа эхилһэн.[14] Трибунын арын хана дээри мүнөөнэй сионизмые байгуулагша Теодор Герцлиин зураг, хоёр тугые үлгэһэн ба энэ тугиинь ерээдүйн Израилиин албан ёһоной туг болоһон юм.
Шагнагшадта "Би одоо Үндэһэнэй Зүблэлэй анханай уншалгаһаа гараһан Улас Байгуулагдаһан тухай хуйламал бэшэгые уншажа үгэхэ болоно" гэжэ хэлэһэнэй дараа Бен-Гурион тунхаглалые уншажа, 16 минутын дараа энэ үгээр эсэслэбэ "Еврейн Уласай Байгуулгын Хуйламал Бэшэгые бодожо хүлеэн абасгаая" гэжэ Фишман раввинда Шеһехеянугай юрөөлые уншахые уряалба.[14]
Гараа табиһан хүнүүд Заһаха
_-_Ben_Gurion_(Left)_Signing_the_Declaration_of_Independence.jpg)
Ишувай ударидагшын хубида Давид Бен-Гурион гарын үсэг зураһан анханай хүн байба. Тунхаглалда Минһелет Һаамай бүхы 37 гэшүүд гараа табиха ёһотой байба. Гэбэшье арбан хоёр гэшүүн оролсожо шадаагүй ба тэдэнэй арбан нэгэнь бүһэлэлтэдэ байһан Иерусалимда, нэгэнь гадаадада гасажээ. Үлэһэн 25 гэшүүдые алфавитай ёһоор дуудажа гар табилгуулжа, үгы байгшадта зай үлөөһэн. Гараа табиһан хүнүүдэй хоёриинь эмэгтэй хүнүүд байһан (Голда Меир, Рахель Коһен-Каган).[18]
Гараа табиһан бусад хүнүүд өөрын шэнжээ нэмэһэн, энэдэ Леви обогые дурдаһан "ҺаЛеви" гэһэн хэлэлгые нэмэжэ оруулһан Саадиа Кобаши ороһон.[18]
Тэмдэглэл Заһаха
- ↑ Then known as the Zionist Organization.
Зүүлтэ Заһаха
- ↑ "Zionists Proclaim New State of Israel; Truman Recognizes it and Hopes for Peace" New York Times, 15 May 1948
- ↑ (April 2003) Zionism: A Brief History. Markus Wiener Publishers.
- ↑ Zionist Leaders: David Ben-Gurion 1886–1973. Israel Ministry of Foreign Affairs.
- ↑ Proclamation of Independence.
- ↑ Zionists Proclaim New State of Israel; Truman Recognizes it and Hopes for Peace New York Times
- ↑ Yapp, M.E. (1987). The Making of the Modern Near East 1792–1923. Harlow, England: Longman. p. 290. (ISBN 0-582-49380-3).
- ↑ UNITED NATIONS General Assembly: A/RES/181(II): 29 November 1947: Resolution 181 (II): Future government of Palestine: Retrieved 26 April 2012 Архивировалһан 24 таба һара 2012 оной.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 The State of Israel Declares Independence Israeli Ministry of Foreign Affairs
- ↑ Harris, J. (1998) The Israeli Declaration of Independence The Journal of the Society for Textual Reasoning, Vol. 7
- ↑ Tuvia Friling, S. Ilan Troen (1998) "Proclaiming Independence: Five Days in May from Ben-Gurion's Diary" Israel Studies, 3.1, pp. 170–194
- ↑ Zeev Maoz, Ben D. Mor (2002) Bound by Struggle: The Strategic Evolution of Enduring International Rivalries, University of Michigan Press, p. 137
- ↑ Gilbert, M. (1998) Israel: A History, London: Doubleday. p. 187. (ISBN 0-385-40401-8)
- ↑ "Why not Judea? Zion? State of the Hebrews?", 7 May 2008
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 One Day that Shook the world Архивировалһан 12 нэгэ һара 2012 оной. The Jerusalem Post, 30 April 1998, by Elli Wohlgelernter
- ↑ Why Israel's first leaders chose not to call the country 'Palestine' in Arabic.
- ↑ Shelley Kleiman-The State of Israel Declares Independence Israel Ministry of Foreign Affairs
- ↑ "The throwback museum that echoes independence" Архивировалһан 12 зургаа һара 2020 оной. St. Louis Jewish Light, 5 December 2012
- ↑ 18,0 18,1 For this reason we congregated Архивировалһан 13 арба һара 2007 оной. Iton Tel Aviv, 23 April 2004