Иврит
Иврит хэлэн (Еврей бэшэг: עִבְרִית, 
ʿĪvrīt (туһаламжа·мэдээсэл), IPA: [ivˈʁit] гү, али [ʕivˈɾit]; Самари бэшэг: ࠏࠁࠓࠉࠕ; Палео-Иврит бэшэг: 𐤏𐤁𐤓𐤉𐤕) гээшэ Афро-Азиин хэлэнэй бүлэгэй семидэй бүлэдэ багтаадаг хэлэн юм. Эртэ үеын палестинэшүүдэй нютагта ажамидарһан еврейнүүдэй түрэлхи хэлэн байһан эртын иврит (тус хэлээр библиин эхэ үндэһэн танах бэшэгдэһэн дээрэһээ арюун номой иврит гэнэ) болон мүнөө үеын Израилиин албан ёһоной хэлэн болохо мүнөө үеын иврит хоёрые илгаарна. Арюун ном бэшэгдэһэн ивридые «арюун хөөрэн» гэһэн удхатайгаар «лашон а-кодеш» (לשון הקודשלשון הקודש) гэжэ нэрлэнэ.
|
| |
 | |
| Өөрын нэрэ |
Мүнөөнэй: [ivˈʁit] Библиин: [ʕibˈrit] |
| Тараалга | Израиль |
| Газар | Израилиин Нютаг |
| Угсаатан |
Израильшууд; Еврейшүүд ба Самаришууд |
| Үхэһэн |
Мишнаит Иврит яряанай хэлэн МЭ 5-р зуунда үхэжэ дууһаһан, иудаизмын түлөө Библиин ивриттэй хамта мүргэлэй хэлэн боложо үлдэһэн[2][3][4] |
| Һэргээлгэ |
МЭ 19-р зуунай эсэсдэ һэргээгдэһэн. Мүнөөнэй ивридээр 9 сая хүн яридаг ба 5 сая хүнэй түрэлхи хэлэн юм(2017)[5] |
|
Афро-Ази
| |
Эртын формууд |
|
Стандарт хэлбэрнүүд |
|
|
Еврей бэшэг Иврит Брайль Палео-Иврит бэшэг (Хуушанай Библиин Иврит) Императорой Арамей бэшэг (Орой Библиин Иврит) | |
|
Дохёоной Иврит (тэмдэгтэ хүргүүлһэн ярианай Иврит)[6] | |
Улас |
Израиль (Мүнөөнэй Иврит мэтэ)[7] |
Орон нютаг |
|
| Тохируулагша байгууллага |
Иврит Хэлэнэй Академи האקדמיה ללשון העברית (ha-akademyah la- lashon ha-ʿivrit) |
| ISO 639-1 |
he |
| ISO 639-2 |
heb |
| ISO 639-3 |
Ондоо: heb – Мүнөөнэй Иврит hbo – Классическа Иврит smp – Самариин Иврит obm – Моавит xdm – Эдомит |
| Glottolog |
hebr1246 |
| Linguasphere |
12-AAB-a |
Эртын иврит хэлэн еврейнүүдэй дэлхэйн ондоо газар нютагаар тархан һуурижажа (диаспора) эхилһээр аажам аажамаар үгы болгожо, хожомдо еврейнүүдэй ажаһуудаг нютаг бүридэ ивридэй орондо араб, сефард, идиш гэхэ мэтэ хэлэнүүдые үдэр бүри ажамидаралда хэрэглэжэ эхилбэ. Ушар дээрэһээ 2000 шахуу жэлэй үлүү иудаизмын хэлэн байһан иврит миин лэ библи (танах), мишна, залбарал ба еврейнүүдэй хоорондо харилсаанда хэрэглэгдэжэ байһан. Хариншье һаа, XX зуун жэлдэ иврит хэлэн Израиль улас байгуулһан хада мүнөө үеын иврит боложо дахин һэргэбэ.
Тус хэлэниие нэрлэхэдээ хэрэглэдэг «иври» хадаа манай ээрын үмэнэ Евфрат мүрэниие гаталжа Палестинэдэ һуурижажа ерэһэн «еврей» арад зоной нэрэһээ гараба гээшэ. МЭҮ 3000 оной шахуу Халдей нютагай Урһаа (мүнөө Иракай Телль-Эль-Мукайяр) Ханаан газараар (мүнөөгэй Израиль ба Палестинэ) нүүдэжэ ерэһэн Авраамай зон еврейнүүд гээд, тэрэнэй хэлэн иврит болоно.
Араб хэлэн мэтэ баруунһаа зүүн тээ бэшэхэ дүримтэй, хашалган үзэг байдаг аад, аялган хэрэггүй бэшэгтэй. «Некудот» гэжэ аялганай тэмдэг (аялуулга) байдагшье һаа, тус үзэгүүд юрэдөө хэрэглэгдэдэггүй аад, хари үгэнүүдые гү, али маша тодорхой бэшэбэл хэрэглэгдэнэ.
Иврит хэлэн араб хэлэнһээ, герман хэлэнһээ абтаһан үгэнүүд олон байна.
Абяалбар зүй
ЗаһахаГиигүүлэгшэ
Заһаха| Прото-Семит | IPA | Иврит | Жэшээ | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| бэшэг | Библиин | Тибериин | Мүнөөнэй | Үгэ | Удха | |||
| *b | [b] | ב3 | ḇ/b | /b/ | /v/, /b/ | /v/, /b/ | בית | гэр |
| *d | [d] | ד3 | ḏ/d | /d/ | /ð/, /d/ | /d/ | דב | баабгай |
| *g | [ɡ] | ג3 | ḡ/g | /ɡ/ | /ɣ/, /g/ | /ɡ/ | גמל | тэмээн |
| *p | [p] | פ3 | p̄/p | /p/ | /f/, /p/ | /f/, /p/ | פחם | нүүрһэн |
| *t | [t] | ת3 | ṯ/t | /t/ | /θ/, /t/ | /t/ | תמר | пальма |
| *k | [k] | כ3 | ḵ/k | /k/ | /x/, /k/ | /χ/, /k/ | כוכב | одон |
| *ṭ | [tʼ] | ט | ṭ | /tˤ/ | /tˤ/ | /t/ | טבח | бэлдэхэ |
| *q | [kʼ] | ק | q | /kˤ/ | /q/ | /k/ | קבר | булаша |
| *ḏ | [ð] / [d͡ð] | ז2 | z | /z/ | /z/ | /z/ | זכר | эрэ |
| *z | [z] / [d͡z] | זרק | шэдэхэ | |||||
| *s | [s] / [t͡s] | ס | s | /s/ | /s/ | /s/ | סוכר | саахар |
| *š | [ʃ] / [t͡ʃ] | שׁ2 | š | /ʃ/ | /ʃ/ | /ʃ/ | שׁמים | тэнгэри |
| *ṯ | [θ] / [t͡θ] | שׁמונה | найман | |||||
| *ś | [ɬ] / [t͡ɬ] | שׂ1 | ś | /ɬ/ | /s/ | /s/ | שׂמאל | зүүн |
| *ṱ | [θʼ] / [t͡θʼ] | צ | ṣ | /sˤ/ | /sˤ/ | /ts/ | צל | һүүдэр |
| *ṣ | [sʼ] / [t͡sʼ] | צרח | хашхарһан | |||||
| *ṣ́ | [ɬʼ] / [t͡ɬʼ] | צחק | энеэһэн | |||||
| *ġ | [ɣ]~[ʁ] | ע | ʻ | /ʁ/ | /ʕ/ | /ʔ/, - | עורב | турлааг |
| *ʻ | [ʕ] | /ʕ/ | עשׂר | арбан | ||||
| *ʼ | [ʔ] | א | ʼ | /ʔ/ | /ʔ/ | /ʔ/, - | אב | аба |
| *ḫ | [x]~[χ] | ח2 | ḥ | /χ/ | /ħ/ | /χ/ | חמשׁ | табан |
| *ḥ | [ħ] | /ħ/ | חבל | аргамжа | ||||
| *h | [h] | ה | h | /h/ | /h/ | /h/, - | הגר | эмигрировалһэн |
| *m | [m] | מ | m | /m/ | /m/ | /m/ | מים | уһан |
| *n | [n] | נ | n | /n/ | /n/ | /n/ | נביא | үзэлшэ |
| *r | [ɾ] | ר | r | /ɾ/ | /ɾ/ | /ʁ/ | רגל | хүл |
| *l | [l] | ל | l | /l/ | /l/ | /l/ | לשׁון | хэлэн |
| *y | [j] | י | y | /j/ | /j/ | /j/ | יד | гар |
| *w | [w] | ו | w | /w/ | /w/ | /v/ | ורד | розо |
| Прото-Семит | IPA | Иврит | Библиин | Тибериин | Мүнөөнэй | Жэшээ | ||
Ивридэй үзэглэл
ЗаһахаҮзэгүүд (хашалган)
Заһаха| Алеф | Бет | Гимель | Далет | Һэ | Вав | Зайн | Хэт | Тэт | Йуд | Каф |
| א א | ב ב | ג ג | ד ד | ה ה | ו ו | ז ז | ח ח | ט ט | י י | כ כ |
| ך ך | ||||||||||
| Ламед | Мем | Нун | Самэх | Айн | Пэ | Цади | Коф | Рэш | Шин | Тав |
| ל ל | מ מ | נ נ | ס ס | ע ע | פ פ | צ צ | ק ק | ר ר | ש ש | ת ת |
| ם ם | ן ן | ף ף | ץ ץ |
Зүүлтэ
Заһаха- ↑ Sephardi: [ʕivˈɾit]; Iraqi: [ʕibˈriːθ]; Yemenite: [ʕivˈriːθ]; Ashkenazi: [iv'ʀis] or [iv'ris] strict pronunciation [ʔiv'ris] or [ʔiv'ʀis]
- ↑ Sáenz-Badillos (1993)
- ↑ H. S. Nyberg 1952. Hebreisk Grammatik. s. 2. Reprinted in Sweden by Universitetstryckeriet, Uppsala 2006.
- ↑ Загбар:Ethnologue19
Загбар:Ethnologue19
Загбар:Ethnologue19
Загбар:Ethnologue19
Загбар:Ethnologue19 - ↑ Hebrew.
- ↑ (2013) A Language in Space: The Story of Israeli Sign Language.
- ↑ Basic Law: Israel - the Nation State of the Jewish People. The State of Israel.
- ↑ Pisarek, Walery. The relationship between official and minority languages in Poland. European Federation of National Institutions for Language. the original on 14 December 2019 үдэрһөө архивлагдаһан. 16 December 2021 үдэртэ хандаһан.
- ↑ Constitution of the Republic of South Africa, 1996 – Chapter 1: Founding Provisions | South African Government.
