Будда Шигэмүни

Бурхан Багша али Будда Шигэмүни (самгардяар गौतमबुद्धः सिद्धार्थ शाक्यमुनि 563 манай тоололой үмнэ — 483 манай тоололой үмнэ) энэ Дэлхэй ерэһэн Буддын шажанай агүү ехэ хайлуулагша.

Будда Шигэмүни
IV-дугаар Бурхан
Сарнатхын Будда Бурханай хүшөө
Үмэнэхэ дүрэ	Будда Кашьяпа
Хойто дүрэ	Майдари
Түрэһэн үдэр	МЭҮ 563 (МЭҮ 623) Лумбини, мүнөөнэй Балба
Наһа нүгшэһэн	МЭҮ 483 (МЭҮ 543) (80 наһатай) Кушинагар, мүнөөнэй Энэдхэг

Будда Гималайн Сакья гүрэндэ түрэһэн юм, Хоймор Энэдхэг орондо һургал һургаа.

Будда Бурхан түрүүшээр тэдээндэ анхаралаашье табибагүй. Гэбэшье номыень дагагша олон тоото шабинарынь зоной hүзэг доройтуулжа, Багшые олоной нюдэн дээрэ наада хаража байгша зургаае өөhэдынь хэшээлээр хэhээхыень гуйбад. Зоной этигэл hэргээхын тулада Бурхан Багша гуйлтыень тогтоохо баатай болобо.

Нэрэ

Сиддха́ттха Гота́ма (пали) / Сиддха́ртха Гаута́ма (санскрит) түрэһэн, тэрэ Будда («гэгээрүүлһэн»), Самьяксамбудда («Үндэр Будда»), Татха́гата («Илажа түгэс нүгшэһэн»), Бхагаван («Бурхан»), Сугата («Түүншэлэн ерэһэн»), Джина («Түрүүлэгшэ»), Локаджьештха («Хамаг дэлхэйдэ хүндэлэһэн») гэжэ нэрэтэй.

Тобшо намтар

Буддын багын нэрэнь Сидхарттха, обог Гаутама. Тэрэ Хойто Энэдхэгтэ МЭҮ 6-р зуунай үедэ амидаржа байһаа. Тэрэнэй эсэгэ Шуддходана Сакья (сажа) омогой уласай (мүнөөнэй Балба улас) хаан байба. Эжые хатан Маяа гэнэ. Тухайн үеын ёһо заншалай ёһoop тэрэ бага залуу 16 наһандаа Ясодара гэхэ үзэсхэлэнтэ, залуу абхайтай гэрлэһэн болоод 29 наһатайдаа ганса хүбүүн болохо Рахулагаа түрэһэнэй дараахан тэрэ амидаралай бодито байдал, хүн түрэлхитэнэй зоблон зүдэгүүрые нюдээрээ хаража, хорбоогой энэ зоблон зүдүүрые хэрэхэн яажа дабан туулаха арга замые оложо нээхээр сэдьхэл шулуудажа, энэ бодолоо бэелүүлхээр хаанта улас, баян тансае амидаралаа бүгэдые орхин одожо, даяанша болоо.

Даяанша сагай Будда

Энэ даяанша болоһон Гаутама Ганга мүрэнэй хүндыгөөр 6 жэлэй турша хэрэн ябажа, шажанай нэртэ зүдхэлтэнүүд, багшанаратай уулзан ушаржа, тэдэнэй номлол һургаал, арга барилые һудалан дахажа, даяаншанарай хүндэ хүшэр, маша нарин дэг журамые хатуу һахижа байгаа. Гэһэн хэдышье энэ бүхэн тэрэнэй хүсэн зориһоные хангаһангүй. Тиимэһээ тэрэ бүхыл хуушинай уламжалалта шажан болоод тэдэнэй арга барилые орхон, зүбхэн өөрын замаар ябаха болоо. Иин ябажа байгаад нэгэн орой Бодхгаяда (мүнөөнэй Энэдхэгэй Бихар уласта) Неранджана голой эрье дээрэ модоной юрөөлдэ бисалгал үйлэдэн һуужа байгаад гэгээрэлдэ хүрэһэн болоод тэрэ сагһаа хойшо Будда ("һэрижэ һэхээрһэн" гү, али "илажа түгэс гэгээрһэн") гэһэн алдаршаба. Энэ үедэ Будда 35 наһан хүрэһэн байба.

Гэгээрэлдэ хүрэһэнэйхи дараа Бурхан багша гэгээрэлд хүрэһэн аргаяа бусадта заахаһаа татгалзаһан. Ушарынь хүнүүд ойлгожо шадахагүй гэжэ үзэһэн. Харин Энэдхэгэй Эсрэн тэнгэри (Брахма/Бараман/Цанба) (түбэдөөр tshang-pa), Хурмаста тэнгэри (Индра/Банбу) (түбэдөөр dBang-po хоёр хүсэлтэ табиһан. Хожомынь Хиндү шажан боложо хүгжэһэн Брахман һургаалай Брахмань юртэмсые бүтээгшэ харин Индрань тэнгэринүүдэй хаан гэжэ үзэдэг. Брахма Бурхан багшада хүсэлтэ гаргахадаа хэрбэ Бурхан багша ном табихагүй бол юртэмсынхи эсэс түгэсхэлгүй зобохо болоно гэжэ һэн.

Энэнэй дараа анханай номоо өөрын табан даяанша нүхэдтөө айлдаһан ба тэрэнһээ хойшо Будда 45 жэлэй турша янза бүрин анги дабхаргын арад зон, хаан хэгээд харса таряашан, бярман болоод тэнүүлшэд, баян болоод ядуу гуйлагшад, арюун үйлэһэтэн хэгээд тонуулжа, дээрэмшэн зэргэ эрэ, эмэ бүхы аража үшүүхэншье илгабралан үзэлгүйгээр һургаал, номоо номложо ябаа. Тэрэ каста болон анги дабхаргын илгаае үлэ харгалзан үзэхэ бэлэй. Буддын оложо нээһэн һургаал, зам мүрынь энэниие ухааржа, дагаха гэһэн хэн бүхэндэ нэгэн адли нээлтэтэй бэлэй. Будда 80 наһандаа Кушинагар тосхондо (мүнөөнэй Уттар Прадеш уласай хото) таалал түгэсбэ.