Олимпиин наадан

Олимпиин наадан (грек: Ολυμπιακοί Αγώνες; Olympiakoi Agones, француз: Jeux olympiques, англи: Olympic Games^[1]) — зун ба үбэлэй спортуудта зорюулж зохёон байгуулагдадаг олон уласай спортай ехэ наадан юм. Түүхэндэ хоёр түрэлэй олимпиада байга. Эхиниинь Грекын Олимпида хэгдэжэ байһан эртын олимпиин наадам. Хоёрдахинь 1896 ондо Афиныда анха зохёон байгуулагдаһан Оршон үеын олимпиада юм.

Олон Уласай Олимпиин Хороо (ОУОХ, International Olympic Committee, IOC) — Пьер де Кубертен гэгэжэ Франциин һурбалжата хүнэй һанаашлагаар байгуулагдаба. Тэрээр дэлхэй даяархи һонирхогшо тамиршадые суглуулжа олон түрэлэй спортоор үрһэлдүүлхэ мүрөөдэлтэй байһан ажа. Тэрэ Хороонь одоо «Олимпиин хүдэлөөн» гү, али нааданые зохёон байгуулхад оролсодог спорт тамирай холбоонуудай эрхэ бариха байгуулалга болобо. Олимпиин хүдэлөөн томрохо тусам Олимпиин наадамай һүр хүсэн ехэдһэн байна. Мүнөө үедэ корпорацинуудай эбээн тэтгэлэг, спортай «династи» үүдхэхэ зорилготой улас түрын дэглэмүүдай доорохи дарамтанда хүгжэһэн Кубертенэй «сэбэр һонирхогшо тамиршанай идеал» — алдагдаһан хэмээн үзэхэньшье бии.

Мүнөө үедэ олимпиадада оролсогһодиинь дэлхэйн бараг бүхы ороные түлөөлдэг хэмжээндэ хүрэбэ. Үүнэй үрэ дүндэ улас түрэй бойкот, допинг, шүүгдэдэ хахуули үгэхэ, алан хядаха ажалалгаа зэрэг олон сүрэг нүлөө гаража байна. Хэдыгээр Олимпиин хүдэлөөниинь Кубертенэй бодожошье үзээгүй асуудалуудтай тулгаржа байгаа хэдышье үүнтэй уялдуулжа хүгжэн өөршэлэгдэж байгаа. Эдэгээрһээ гадана 19-р зуунай һүүлшэ, 20-р зуунай эхиндэ хэрэглэгдэжэ байһан зан үйлэ, бэлэг тэмдэгүүдые олимпиадада оролсуулдаг. Эдэгээрэй ехэнхинь нээлтын ба хаалтын ёһолол, медаль гардуулха ёһололуудта хэрэглэгдэдэг. Мүнөөнэй оршон үеын олимпиадань хэдыгээр ехэд өөршэлэгдэжэ ерэһэншье гэһэн одоошье Citius Altius Fortius — Хурданһаа хурдан, Мүнөөдэрһээ үндэр, Хүсэтэйһээ хүсэтэй гү, али Олимпиин уряа дээрэ түблэржэ байна.

.

**Bandar tuan rumah Sukan Olimpik**
Sukan Olimpik Musim Panas				Sukan Olimpik Musim Sejuk
Tahun	Olimpiad ke-	Bandar Tuan Rumah	Negara	№	Bandar Tuan Rumah	Negara
1896	I	Athens (1)	Yunani (1)
1900	II	Paris (1)	Perancis (1)
1904	III	St. Louis, Missouri⁽¹⁾ (1)	Amerika Syarikat (1)
1906	Intercalated	Athens	Yunani
1908	IV	London (1)	United Kingdom (1)
1912	V	Stockholm (1)	Sweden (1)
1916	VI ⁽²⁾	Berlin	Empayar Jerman
1920	VII	Antwerp (1)	Belgium (1)
1924	VIII	Paris (2)	Perancis (2)	I	Chamonix (1)	Perancis (1)
1928	IX	Amsterdam (1)	Belanda (1)	II	St Moritz (1)	Switzerland (1)
1932	X	Los Angeles, California(1)	Amerika Syarikat (2)	III	Lake Placid, New York (1)	Amerika Syarikat (1)
1936	XI	Berlin (1)	Jerman (1)	IV	Garmisch-Partenkirchen (1)	Jerman (1)
1940	XII ⁽³⁾	Tokyo→Helsinki	Jepun→ Finland	V ⁽²⁾	Sapporo→St Moritz→Garmisch-Partenkirchen	Jepun→ Switzerland→ Jerman
1944	XIII ⁽³⁾	London	United Kingdom	V ⁽³⁾	Cortina d'Ampezzo	Itali
1948	XIV	London (2)	United Kingdom (2)	V	St Moritz (2)	Switzerland (2)
1952	XV	Helsinki (1)	Finland (1)	VI	Oslo (1)	Norway (1)
1956	XVI	Melbourne (1) + Stockholm (2)⁽⁴⁾	Australia (1) + Sweden (2)	VII	Cortina d'Ampezzo (1)	Itali (1)
1960	XVII	Rome (1)	Itali (1)	VIII	Squaw Valley, California (1)	Amerika Syarikat (2)
1964	XVIII	Tokyo (1)	Jepun (1)	IX	Innsbruck (1)	Austria (1)
1968	XIX	Mexico City (1)	Mexico (1)	X	Grenoble (1)	Perancis (2)
1972	XX	Munich (1)	Jerman Barat (2)	XI	Sapporo (1)	Jepun (1)
1976	XXI	Montreal, Quebec (1)	Kanada (1)	XII	Innsbruck (2)	Austria (2)
1980	XXII	Moscow (1)	Kesatuan Soviet (1)	XIII	Lake Placid, New York (2)	Amerika Syarikat (3)
1984	XXIII	Los Angeles, California (2)	Amerika Syarikat (3)	XIV	Sarajevo (1)	Yugoslavia (1)
1988	XXIV	Seoul (1)	Korea Selatan (1)	XV	Calgary, Alberta (1)	Kanada (1)
1992	XXV	Barcelona (1)	Sepanyol (1)	XVI	Albertville (1)	Perancis (3)
1994				XVII	Lillehammer (1)	Norway (2)
1996	XXVI	Atlanta, Georgia (1)	Amerika Syarikat (4)
1998				XVIII	Nagano (1)	Jepun (2)
2000	XXVII	Sydney (1)	Australia (2)
2002				XIX	Salt Lake City, Utah (1)	Amerika Syarikat (4)
2004	XXVIII	Athens (2)	Yunani (2)
2006				XX	Turin (Torino) (1)	Itali (2)
2008	XXIX	Beijing (1) ⁽⁵⁾	China (1)
2010				XXI	Vancouver, British Columbia (1)	Kanada (2)
2012	XXX	London (3)	United Kingdom (3)
2014				XXII	Sochi (1)	Rusia (1)
2016	XXXI	Rio de Janeiro (1)	Brazil (1)
2018				XXIII	Pyeongchang (1)	Korea Selatan (1)
2021⁽⁶⁾	XXXII	Tokyo (2)	Jepun (2)
2022				XXIV	Beijing (2)	China (2)

Олимпиадын шэнэ эрэ

Барон Пьер де Кубертен

эртын олимпиадын үзэл һанаае һэргээжэ, уламжалан хүгжүүлһэн габьяата хүнэй нэгэниинь Франциин нэрэтэ һурган хүмүүжүүлэгшэ, соён гэгээрүүлэгшэ ниигэмэй зүтгэлтэн Пьер де Кубертен юм.

П. Кубертенэй һанаашалгаар 1894 ондо Париста олон уласай тамиршадай ехэ хурал хуралдажа, «Олимпиадын тоглолтын һэргэлтэ» һэдэб хэлэлсэн олимпиин хартын үндэһэн заршамые болбосоруулжа, 6 һарын 23-нда ОУОХ байгуулан оршон үеын анханай олимпиин нааданые 1896 ондо Афины хотодо (Грек) зохёон байгуулхаар шэдэбэрлэбэ.

П. Кубертен өөрын һанаашалай байгуулһан ОУОХ-ые 1896—1925 ондо 29 жэл толгойлоходоо Швейцариин Лозанна хотодо 1915 ондо нүүлгэн түблэрүүлһэн болоод 1937 ондо 74 наһандаа Женева хотодо таалал түгэсхэһэн юм.

Олимпиин хүдэлөөн

Нэгэдүгээр Олимпиин нааданай плакат

П.Кубертен эртын олимпиин энэрэнгүй үзэл һанаае баяжуулан хүгжүүлжэ «Олимпиин хүдэлөөниинь хүн түрэлхэтэнэй эрхэ сүлөөнэй үзэл һанаа, найрамдалта тэмсээн, бэеын бүхы талын хүгжэлые олгожо арад түмэнэй найрамдал, соёл хамтын ажалалгаанда тусална» гэһэн үзэл бодолые ударидалга болгожо байба.

Олимпиин хүдэлөөнэй уугуул, удха ушар, зорилгонь арадшалал, найрамдал хамтын ажалалгаанай үрэ дүн юм. Олимпиин үзэл һанаае хамгаалан дэлгэрүүлхэнь эсэсэй эсэстэ хүн түрэлхэтэнэй хүгжэл дэбжэлтэ, хүнлиг энэрэнгүй заршам, хүнэй эрхые амидаралда хэрэгжүүлхын түлөө тэмсэл юм.

Олимпиин хүдэлөөниинь олон уласай спортын хамтын ажалалгаанай үзэл һанаае тайбан амгалан нүхэсэлдэ улас түрэ, зохёон байгуулалта, ёһо һуртахуунай бүхы лэ хүсэн шармайлтые, найрамдал хамтын ажалалгаанай ашаг һонирхолдо ниисүүлэн, түүниин уламжалалые хадгалжа үргэжэн хүгжүүлһэнээр мүнөөнэй түбшэндэ хүрэбэ.

Олимпиин хүдэлөөндэ баяжаха, хубиа хэшээхэ, үндэһэрхэхэ, арьһан үнгэ, шажан шүтэлгээр ялгабарилха халдабарм абаагүй, бэеын болон ёһо һуртахуунай үндэр соёлтой залууһан нэгэдэхэ эрхэтэй бэлэй. Олимпиин хүдэлөөнэй үүргые зүбхэн түүндэ оролсогһодой сар хүрээ, спортын үндэр амжалта түдыхэнөөр бус, үзэл һанаа, ёһо һуртахуунай дабуу талаарынь үнэлхэ ёһотой.