Нүүрһэн уһан

Нүүрһэн-уһан (сахарнууд, сахаридууд) — нэгэ карбонил бүлэгтэй хэдэн гидроксил бүлэгтэй органик нэгэдэлнүүд юм. Нүүрһэн-уһаниинь нүүрһэнтүрэгшэ, уһантүрэгшэ, хүшэлтүрэгшые найрлагаадаа агуулһан органик нэгэдэл юм.

лактозын томьёо

Нүүрһэн-уһаниинь бүтэсын болон физиологиин шухала ажа холбогдолтой нэгэдэл болоод түүниин биологиин үүргэнь маша ехэ. Иимэ: 1. Энергиин эхэ булаг болодог ба 1 г нүүрһэн-уһан задархад 4,1 ккал энерги үүдэдэг. 2. Шаардалгатай үедэ хэрэгтэй нөөсэ тэжээлэйн үүргэ гүйсэдхэдэг. 3. ДНХ, РНХ, уургын найрлага, ходоодоной шүүһэн, салсалиг шингэнэй найрлагада орожо бүтэсые бүридүүлдэг.

Нүүрһэн-уһанай хүнэй бэедэ үүргэнүүд бүтэсын тулгуури нэгэжэ, энергиин эхэ үүдэбэри, биосинтезэй эхэ бодос юм.

Байгаали дээрэ 3-7 шэрхэг С-атом агуулһан нүүрһэн-уһанууд ехэ тархана. Ехэнхи нүүрһэн-уһые “оза” түгэсхэлөөрынь танижа болоно.

Хүнэһэнэй үнэтэ шанараарынь:

• Шэмэгдэдэг (моносахарид, дисахарид, сардуул ба гликоген)
• Шэмэгдэдэггүй (целлюлозо, гемицеллюлозо, инсулин, пектин)

Моносахаридһаа бусад шэмэгддэг нүүрһэн-уһан хоол болбосоруулха замда задаржа глюкозо үүдхэхэ, өөхэн тоһодо хубирха гү, али гликоген байдалаар нөөсэлэгдэнэ. Глюкозонь хүнэй махабадай энергиин хэрэгсээе хангажа шуһаар эргэлдэжэ байдаг нүүрһэн-уһан ба хэбэй хэмжээгээрээ 80-120мг/% байдаг.

Биосинтез

Ногоон ургамалда наранай гэрэлэй үйлэшэлэлээр нүүрһэнтүрэгшын диоксид болон уһанһаа фотосинтезээр үүдхэгдэдэг ниилэмэл органик нэгэдэл юм.

${\mathsf {xCO_{2}+yH_{2}O\rightarrow C_{x}(H_{2}O)_{y}+xO_{2}}}$

Глюкозын эһэлдэлтээр сүлөөлэгдэһэн энерги аденозин трифосфат (АТР) боложо хуримталагдана.

${\mathsf {C_{x}(H_{2}O)_{y}+xO_{2}\rightarrow xCO_{2}+yH_{2}O,\ \Delta H<0}}$

Нүүрһэн-уһанай ангилал

Юрэнхы томьёо: ${\mathsf {C_{n}(H_{2}O)_{n}}}$

• Моносахарид гидролиздо орохогүй энгын нүүрһэн-уһан (глюкозо);
• Дисахаридынь гидролиздо орожо 2 моносахарид үүдхэнэ (сахарозо);
• Олигосахаридынь 4-10 моносахаридтай
• Полисахаридынь 10-һаа дээшэ моносахаридтай