Дархалалай олдомол хомсодол

Дархалалай олдомол хомсодол (ДОХ, СПИД, англи: AIDS) — хүнэй дархалал хомсодолой вирусаар (ХДХВ, ВИЧ, англи: HIV) хүндэ халдабарилжа, дархлалын системые гэмтээһэнһээ үүдэдэг үбшэн болон мүн бусад зүйлэй амитадта энэтэй түһэтэй вирусууд байдаг (ҺДХВ, МДХВ гэхэ мэтэ). Энэ үбшэнэй түгэсхэлэй шатань тухайн хүниие алибаа халдабари болон хабдарай үбшэнэй эсэргүү хамгаалха шадабаригүй болгодог. ДОХ болон ХДХВ-ай эсэргүү эмшэлгэнь зүбхэн вирусай хүгжэлые һаармагжуулхал түды байгаа болон одоогоор мэдэгдэжэ бай бүрин түгэс эмшэлгэ үгы байна.

Улаан туузынь дэлхэйн ХДХВ-ай халдабаритай болон, ДОХ-р үбдэһэн хүмүүнэй эб һанаанай нэгэдэл, этигэл найдабариин тэмдэг юм.

Россиин шууданай марка, 1993

2009 оной байдалаар 30 сая оршом хүн энэ үбшэнөөр наһа бараһан бол 2010 оной байдалаар дэлхэй дээрэ ДОХ-ой халдабари абаһан ниитэ 34 сая оршом хүн амидаржа байгаагай 2,5 саянь 15 хүрэтэрхи наһанай хүүгэд байна.

Нэршэл

• ХДХВ — Хүнэй Дархалал Хомсодолой Вирус
• ДОХ — Дархлалай Олдомол Хомсодол

Халдабари дамжаха зам

• Бэлгын зам: ХДХВ/ДОХ-ой халдабаритай хүнтэй хамгаалалтагүй/бэлгэбшэгүй (презервативгүй)/бэлгын хабиталда орохо
• Шуһаар: Халдабарилагдаһан шуһан, шуһан бүтээгдэхүүн һэлбүүлхэ, эд эрхэтэн шэлжүүлэн һуулгаха, зүү тарюурые дамжуулан хэрэглэхэ
• ХДХВ-ай халдабаритай эхэһээ хүүгэдтэ: жэрэмэһэн үедэ, түрэхэ үедэ болон түрэһэнэй дараа сээжын һүгөөр

Халдабари дамжахагүй зам

ХДХВ хүнэй бэеын гадна удаан амидаржа шададаггүй ушарһаа

• Шүлһэн
• Нёлбоһон
• Хоол хүнэһэ, аяга халбагаар
• Агаар дуһалай зам /ханяаха, найтааха зэрэгтэ шүлһээр/
• Боргооhон болон бусад түрэлэй хорхой шумуул
• Хамта амидарха, ажаллаха, һуралсаха
• Тэбрэхэ, үндэхэ
• Бассейн, халуун уһан, бэе заһаха газар зэрэгтэ орохо зэрэгынь аюулгүй юм. Гэхыдээ шүдэнэй сойз, һахалай хутага зэргэ арһан һалһата гэмтээдэг багажа хэрэгсэлые хамтаран хэрэглэхэнь аюултай юм.

Шэнжэ тэмдэг, Ябаса

ХДХВ хүнэй дархалалай системые гэмтээжэ дархалаае бага багаар һулруулһаар алдагдуулдаг. Тухайн хүнэй бэеын эсэргүүсэлһөө хамааржа дархалалай системые гэмтээхэ ябасань 6 һараһаа 10 үлүү жэл үргэлжэлхэ болон энэ хугасаанда тухайн хүндэ зобюур элирхэгүй эрүүл хүн шиг байха болобошье, бусадта халдабари тарааха эрсэдэлтэй байдаг. Энэ үедэ вирус зүбхэн дархалалай системэдэ шухала үүргэтэй Т4 эсые гэмтээдэг.

Дархлалай системэ һуларха туһам тухайн хүн жэнгээ алдажа, идрамтгай боложо, янза бүриин арһанай үбшэн, элдэб яра шараха, мөөгэнсэр болон шэнгэн алдаха зэргээр алибаа халдабарита үртэмтгы болодог. Уламаар уушханай үрэбсэл, хомхой, һүрьеэ (туберкулёз), хорото хабдар зэргэ үлүү носотой хүнды үбшэчнүүдтэ үрдэнэ. ДОХ үбшэнэй үедэ ямаршье шалтагаангүйгээр дараахи шэнжэ тэмдэгүүд ехэнхидээ элирдэг.

• Бэеын жин буураха
• Байнга ядарха
• Һүни хүлэрхэ
• Хүзүүн, һуга, самиин булшархай томорхо
• Амисхаадха, хуурай ханяаха

Нэгэнтэ ХДХВ хүнэй дархалаае усадхажа ДОХ үбшэнэй шатанда хүрэһэн нүхэсэлдэ үбшэтэн хүндэбтэр халдабариин уламһаа ехэбшэлэн 1-2 жэлэй дотор наһа барадаг.

Россидо ХДХВ-ай тархалтын хүдэлэлзүй

Холбооһон

• Энэ хуудаһан Дархалалай олдомол хомсодол гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.
• Федеральный научно-методический Центр по профилактике и борьбе со СПИДом
• Национальный доклад Российской Федерации о ходе выполнения Декларации о приверженности делу борьбы с ВИЧ/СПИДом Архивировалһан 16 арба һара 2010 оной.
• Федеральный закон от 30 марта 1995 г. N 38-Ф3 «О предупреждении распространения в Российской Федерации
  заболевания, вызываемого вирусом иммунодефицита человека (ВИЧ-инфекции)»
• Научно-популярный журнал «СПИД. Секс. Здоровье». Основан в 1991 году.