Ажаүйлэдбэриин хубисхал
Ажаүйлэдбэриин хубисхал (англи: Industrial Revolution) гэжэ 18-р зуунһаа 19-р зуунай хоорондо автоматизацилһан үйлэдбэринүүд амидаралда нэбтэржэ, ажаүйлэдбэридэ гараһан томо дэбжэлтэ, түүнтэй холбогдон гараһан ниигэмэй бүридэлэй хубилалта хэлэнэ. Оршон үеын хүшэгые нээһэн үйлэ ябадал гэгдэдэг. Һүүлшын жэлнүүдтэ «ажаүйлэдбэрижэлгэ» (индустриализацилга) гэдэг нэрэ томьёое ашаглахань олон болоһон.
Юрэнхы ойлголто
Заһаха«Ажаүйлэдбэриин хубисхал» гэдэг үгые анха 1837 ондо Луи Огюст Бланки хэрэглэһэн болоод 1844 ондо Фридрих Энгельс бүтээлдээ дуридаһанаар дэлгэрбэ. 1760-аад онһоо 1830-аад ондо Англида гараһан ажаүйлэдбэриин дэбжэлтые зааһан нэрэ томьёо байһан болоод уламаар хүгжэлэй үе шатанай онолой нэгэ эд эсиинь боложо, Англиһаа эхилэн Бельги, Франци, АНУ, Германи зэргэ уласуудта гаража, оршон үежэхэ шатандаа ороһон гэжэ үзэдэг.
Ажаүйлэдбэриин хубисхал Англиһаа эхилһэн гол шалтагаануудаар түүхэй эдэй маша ехэ баялиг, мүн маша ехэ хүн зон бүхы заха зээл болохо колонинуудые эзэлһэн, мүн Пуританай хубисхал, нэрэ түрын хубисхал зэргын үрэ дүндэ бии болоһон ниигэм, улас түрэ, эдэй засагай оршон нүхэсэл, хүдөө ажахын хубисхалай үрэ дүндэ һуларһан ажаллаха хүсэн зэрэгые дуридажа болоно. 1763 ондо Парисай хэрээ байгуулагдан долоон жэлэй дайн дууһагабари болоһоноор Англинь Америкэ, Энэдхэгтэ Франциһаа дабуу талатай боложо, дэлхэйдэ тэргүүлхэ байра һууриие эзэлхэ болоо.
Үрнэл
ЗаһахаНэхэмэл, ээрэмэлэй машинын технологи
Заһаха
1733 ондо Джон Кей нэхэмэлэй машинын нэгэ хэһэг болохо холхигшые («челнокые») һайжаруулан ниидэдэг холхигшые бии болгоһоноор нэхэмэлэй машинын хурдан шангаар ехэдхэһэн байна. Иимэ нэхэмэл бүтээгдэхүүнэй үйлэдбэрилэл нэмэгдэхын хэрээр хуушанай ээрүүл ашаглаһан ээрэмэлэй үйлэдбэрилэлынь хэрэгсээе хангажа диилэхэгүй болобо. 1764 ондо Джеймс Харгривс «Ээрэгшэ Дженни» машиные зохёон бүтээһэниинь нэгэ доро 8 ээрүүлэндэ утаһан ээрэхэ шадабаритай (хожом һайжаруулан 16 болгоһон), олон тэнхэлэгтэ машина байгаа.
1769 ондо Ричард Аркрайт уһаар ажалладаг ээрэмэлэй машина зохёон бүтээһэниинь айлын гэртэ багтамгүй абарга эдһээ гадана олон хүнэй хүсэн шаардагдадаг, тэрэ хэрээрээ бүтээмжэ маша үндэртэй эд байба. Иимэ хэдэн зуун ажалтантай ээрэмэлэй үйлэдбэринүүд байгуулагдажа эхилбэ. Гэбэшье уһаар ажалладаг ээрэмэлэй машинын автор Аркрайт бэшэ, Джон Кей байгаа.
Гэхэдээ ээрэгшэ Дженнигээр ээрэһэн утаһан нарин болобош таһархадаа амархан, Аркрайтай машинаар ээрэһэн утаһан бэхи болобошье бүдүүн байгаа. Энэ асуудалые Сэмюэл Кромптон Ээрэгшэ лууһан машинаараа 1779 ондо шиидэһэн юм (Адуу, элжэгэнэй эрлииз лууһаниинь тэдэгээрэй һайн талые абажа түрэдэг тула тиигэжэ нэрлэбэ).
Түмэрлигэй технологи
ЗаһахаТүмэрлигэй үйлэдбэрилэлэйнь хуушанай технологи болохо, Англида хобор байдаг модоной нүүрһэн ашаглан гаргажа абадаг байһан тула 16-р зуунһаа эхитэй үндэр хэрэгсээе хангажа диилэхэгүй байгаа.
18-р зуунда Авраам Дерби Англида элбэг байдаг шулуун нүүрһые коксжуулжа түмэр гарган абаха аргые нээһэнээр байдал огто өөр болобо.
Хүдэлгүүрэй нээлтэ
ЗаһахаШулуун нүүрһэн олборлолто нэмэгдэхын хэрээр нүүрһэнэй уурхайда гүнэй уһые зайлуулха асуудал бодожо ерэбэ. Үүные шэдэхын тулада 1712 ондо Томас Ньюкомен ууралай хүдэлгүүр ашаглаһан шахуурга бүтээбэ.
Тээбэриин хэрэгсэлэй хүгжэл
Заһаха1807 ондо Роберт Фултон ууралай хүдэлгүүртэй онгосо зохёон бүтээжэ, 1804 ондо Ричард Тревитик ууралай хүдэлгүүртэй зүтгүүр нээһэные Джорж Стефенсон һайжаруулба.
1830-аад онһоо түмэр замай һүлжээ хүгжэжэ, 1850 он гэхэдэ 6000 миль зам табигдаад байба.
Ниигэмдэ үзүүлһэн нүлөө
ЗаһахаНиигэм улас түрэ
Заһаха
Бараа бүтээгдэхүүные олоноор үйлэдбэрилхэ болоһонтой холбогдуулан амижиргаанай үнэ сэн химдарһан юм.
Үйлэдбэринүүд олоноор баригдажа, ажалшан анги гэхэ ойлголто бүрилдэн тогтоһон болоод тэдэ тоогоор олон боломогсо һунгуулиин эрхэ олгохые шаардажа чартис хүдэлөөн үрэтэй байгаа.
Мүн хүрэнгэтэнэй ниигэмые муу муухайн үүр гэжэ үзэдэг социализмын онолшье тэрэ үедэ үүдэжэ бии болоо. Чартизм тэрэ үедээ амжалта олоогүйшье ута удаан тэмсэлэй үрэ дүндэ 1867 ондо ажалшад һунгуулиин эрхэтэй болоһон юм.
Хотожилго (урбанизацилга)
ЗаһахаҮйлэдбэрижэлтын уламһаа хүн зоной концетраци, хотожилго хурдадһан юм.
Эдэй засагай бүридэл
ЗаһахаМаша ехэ хэмжээнэй үйлэдбэрилэлынь эргээд маша ехэ хэрэглээ, заха зээлые шаардажа ерэһэн тула колонизацилгые дахин сэргээжэ, ехэ гүрэнүүд зэбсэг барин тулаха болобо. Империализмын үүдэлынь үүнтэй холбоотой гэжэ хэлэжэ болохо болоод энэнь даамжарһаар дэлхэйн шанартай дайнууд 20-р зуунда 2-шье удаа гараһан бэлэй.
Мүн үзэхэ
Заһаха
Энэ хуудаһан Ажаүйлэдбэриин хубисхал гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.- Ажаүйлэдбэри
- Үйлэдбэри
- Дотоодын ниитэ бүтээгдэхүүн
- Ажаүйлэдбэриин хоёрдугаар хубисхал
Ном зохёол
Заһаха- Ерофеев Н. А. Промышленная революция в Англии. М., 1963
- Потёмкин Ф. В. Промышленная революция во Франции. Т. 1. От мануфактуры к фабрике (М.: Наука, 1971) Архивировалһан 7 дүрбэ һара 2014 оной.. Т. 2. Положение трудящихся масс и социальные движения (М.: Наука, 1971) Архивировалһан 8 дүрбэ һара 2014 оной.
Холбооһон
Заһаха- Дмитрий Травин. Отар Маргания. Европейская модернизация
- Н. Розенберг, Л. Е. Бирдцелл, мл. Как Запад стал богатым Архивировалһан 3 гурба һара 2009 оной.
- Хобсбаум Э. Век Революции. Европа 1789—1848 Архивировалһан 10 хоёр һара 2010 оной. Загбар:Недоступная ссылка
