Ягшаа ба рагшас

Ягшаа ба рагшас (мо.б. ягшаа < (тү.) yakṣa > (тү.) yakkha, (сэнг.) яка; (тү.) 夜叉 yèchā, 乞叉 yǐchā, 藥叉yàochā, 閱叉yuèchā; (жиб.) 夜叉 yasha; (мьянм.) ba-lu; рагшас < мо.б. ragšas < (тү.) rakṣasa < rakṣas, ‘хорон’, ‘хоротон’ > (сэнг.) ракша(с); (тү.) 羅刹 luóchà, 羅刹姿luóchàzī, 羅叉娑luóchàsuō, 阿落刹婆 āluòchàzī, 阿落迦婆āluòjiāzī) (заримдаа оройлсо үгэнүүд, заримдаа бэшэ) — мангад, мяхашан, ада шолмосой ниитэ нэрэ. Ондоо нэрэнүүд — (тү.) шучигүй (速疾鬼 shùchīguǐ) ‘яарагша шолмос’, эгүйшэнь (惡鬼神 èguǐshēn) ‘хорото шолмос ба үхэдэл’, (тү.) палаада (palāda) ‘харшан’ < pala ‘мяхан’, (тү.) нишичара ‘һүниндөө хэсэгшэ’, (тү.) ятудхан ‘зайгуул’, (тү.) итаражана (итараджана) ‘ондоо хүнүүд’, (тү.) бунаяжана (пуньяджана) ‘арюун хүнүүд’. Ригвээдэдэ ба Атһарвавээдэдэ гардагаар энэнь эртэнэй нэгэ үндэһэтэнэй нэрэ ажа. Хожомынь харгис түримхэйгээр муу хойхорой нэрэ боложо мангас гэһэн удхата шэлжэжээ. Энэдхэг, Түбэд домогуудта хүн амитадай шуһа һородог, һэеэр хоол хэдэг, һүниин сагта амитанда хоро хүргэдэг. Эрэ рагшасые асари томо хара бэетэй, улаан үһэтэй, ногоон гү, али улаан галтай нюдэтэй, улаан хүзүүтэй, ута гартай, шуһан болоһон һоёотой, эбэртэй; эмыень ((тү.) ягшини (якшини), рагшасии (rākṣasī); (сэнг.) якини; (тү.) 羅刹私, 羅叉私, 羅刹斯, 羅刹女) һайхан зүһэтэйгээр дүрэлһэн байдаг. Мүн баһа Раавана (Rāvana) хаанай Шэрэ Ланкын харшан үндэһэн угсаатан, Энэдхэг ороной баарбарнууд. Буддын шажанда ороһон найман ягшаа — Намсарай гү, али Ошорваани хаанай мэдэлдэ орожо, Номой Һахюуһан байдаг.

• 
• 

Янза

Нишкантһака (niṣkaṇṭhaka), ‘хоолойгүй’ ягшаа Фэйсин-ягшаа (飛行夜叉), ниидэдэг ягшаа

Мэдээжэ ягшаа рагшасууд

Арбан рагшасии — Сагаан лёнхобо һударта дурсагдаһан арбан рагшасии; тэдэ бүхэн ямар нэгэ Будда гү, али Бодисадатай хүлеэтэй, энэ Будда/Бодисадын үнгэрһэн бэелэл гэдэг:

1. Ачал (Acalā, 無厭足) ‘садахаа мэдэхэгүй’ — Манжашэрэтэй хүлеэтэй,
2. Виламбаа (Vilambā) — Абидатай хүлеэтэй,
3. Кээшинии (Kēśinī), ‘ута үһэтэй’— Хамага Һайнтай хүлеэтэй,
4. Кунтии — Арьяа-Баалатай хүлеэтэй,
5. Куутадантии /Маалаакуутадантии (Kūṭadantī/Mālākūṭadantī) — Отошотой хүлеэтэй,
6. Ламбаа (Lambā) — Шэгэмүнитэй хүлеэтэй,
7. Маалаадһарии, ‘гүрлөөтэй’ венооктой, — Майдаритай хүлеэтэй,
8. Макутадантии (Makuṭadantī) — Бируузанатай хүлеэтэй,
9. Пушпадантии (Puṣpadantī), ‘сэсэгтэй, угалзатай шүдэн‘, — Прабһуутараднатай (Prabhūtaratna) холбоотой,
10. Сарвасадаауджохаарии (Sarvasattvāujohārī), ‘хамаг амитадай һүлдын мүн шанар’ — Газарай Зүрхэтэй хүлеэтэй.

Тэрээнһээ гадна, найман, арбан хоёр, 500 рагшасиинууд нэрлүүлэгдэдэг.

• Аймана, Шэрэ Ланкын доро түрэлтэн ягшаа. Саб сагаан нюуртай, сагаан хасарай ба үргэнэй һахалтай, сагаан хубсаһатай, алаг (сагаан-улаан) тулгууртай.
• Алани (陀羅那), ягшаа
• Ананга, ‘бэегүй’, асуури, заримдаа ягшаада тоологдоно, Шэрэ Ланкада
• Апарааджита (Aparājita), ‘илагдашагүй’, ягшаа
• Аханта-ягшаа (阿難陀夜叉), Сагаан Шүдэн нэрэтэй ягшаа
• Бала-гири, Шэрэ Ланкада, үхибүүдые хорлодог эмэ шолмосууд. Тэдээндэ сагаан будаар, амтата зүйлнүүдээр, хэбэй бообоор, һүгөөр, зүгын балаар, дала модоной шэхэрээр бэлдэһэн үхибүүнэй дүрэһэ үргэдэг.
• Варанаада (Varanāda), мөөрэгшэ ягшаа
• Галу-кумаара (Калу-кумара), ‘Хара хан хүбүүн’, Шэрэ Ланкада 3 дүрэһэтэй, эхэнэрнүүдые үзэн ядагша. Тэрээндэ сагаан будаа, янзын карри, талханай модоной жэмэс, далайн ба дабһагүй уһанай загаһанай долоон зүйл үргэдэг.
• Галу-ягшаа (Калу-яка), ‘Хара ягшаа’, сингаалай уг Вижаяын ба Кувени эмэ шолмосой хүбүүн, гарагай долоондо (бимба), муу ондо, муу һарада, һарын шэнэдэ түрэһэн. Хаб хара үнгэтэй, аймшагтай нюуртай, туйлай ехэ түхэреэн шэхэтэй, дүрбэн гартай, бэлхүүһэндээ кообронуудтай. Энэ ягшаа толгойгоо үбдэлгэ, халуун, хэрхэ үбшэн, хотоодын үбшэн, хушханай ханяадан, һарынхиин цииклын эбдэлгэ, гариг үбшэн, муу зүүдэн, зохолоон хүргэдэг.
• Гара-ягшаа (Гара-яка), Шэрэ Ланкада
• Гопалаа (Gopalā), ягшаа
• Гүвираа (Kubera), Намсарай, эртэ сагай Энэдхэгтэ ягшаа
• Даха-ата-санния, 18 үбшэнэй шолмос, Шэрэ Ланкада
• Ицзи-рагша-нү (一髻羅刹女), ‘Нэгэ үһэнэй һоёотой эмэ рагшас’, ехэ далайда һуудаг ехэ рагшасай һамган. Шуһа үнэр абаад, һүниндөө 80.000 багцад ниидэхэ шадаха.
• Каалака (Kālaka), шарин хүбүүн бисалгажа үедэ тэрээнэй толгойе ташаад абаба ягшаа
• Кумбһиира (Kumbhīra) — ‘матар’, ‘абарга могой-луу’. Ягшаагай хаан, Буддын шажанда ороод, Номой Һахюуһан болобо.
• Маатуу-рагша (馬頭羅刹), морин толгойтой рагшас
• Мадана-ягшаа (Мадана-яка), ‘шуналай ягшаа’
• Манибадра (Maṇibhadra), намайн амбанай нэгэн, ягшаагай хаан (аяншадай, наймаашадай үмэглэгшэ, магад, Намсарайн ондоо нэрэ)
• Матутачандии (Maṭutacaṇḍī), ‘хара шүдэн’, рагшасии
• Махасона, Мала-ягшаа (Мала-яка), Мала-бирэд (Мала-прета), ‘Үхэһэдэй альба шүдхэр’, Шэрэ Ланкада. 10 дүрэһэтэй, хүнэй бэетэй, шоно гү, али баабгай толгойтой, бодон гахайгаар ябадаг, ганса гараар заан гаргаха шадаха, булшан задарха тахал (холеэрэ), шуһаар уруу һуулга (дизентерии) үргэдэг. Тэрээндэ амиды эрэ тахяа, хохимойдо шанаһан сагаан будаа хүргэдэг.
• Мохини-ягшини (Мохини-якини), ‘Альбан, дура буляама эмэ ягшаа’, Шэрэ Ланкада
• Ниррити (Nirṛti), рагшасай хаадай нэгэн
• Ошорваани (Vajrapāni), эртэ сагай Энэдхэгтэ ягшаа
• Пааньчика (Pāñcika), найман ехэ ягшаагай гурбадахи, Хааритиин (Hāritī) эрэнь.
• Праламбаа (Pralambā), рагшасии.
• Пуурнабадра (Pūrṇabhadra), найман ягшаа амбанай нэгэн
• Пуурнака (Pūrṇaka), ‘дүүрэн’, ягшаа
• Пушпаахара (Puṣpāhara), ‘сэсэг зулгаагша’, ‘сэсэг эдигшэ’, ягшаа
• Саньджана (Sañjana), ‘түгэдөөр илаһан’, ягшаагай хаан
• Саньджая-вайраати (Sañjaya-vairāṭi), ягшаагай хаан
• Сарвасадаауджохаарии (Sarvasattvāujohārī), ‘хамаг амитадай һүлдын мүн шанар’, рагшасии
• Сударсан (Sudarśana), ‘гоё һайхан’, ягшаа
• Сүрьеэ (Sūryya), ‘наран’, наранай засаг баригша ягшаа
• Рудһираахаара (Rudhirāhāra), ягшаа
• Талана (陀羅那), ягшаа
• Тота-ягшаа (Тота-яка), ‘Эрье Шадарай ягшаа’, Шэрэ Ланкада
• Харикэша (Harikeśa), ‘шара үһэтэй’, ягшаа
• Хааритии (Hāritī)/Арити (Ariti), ‘дура буляаһан’, ‘сарюун’; ‘харша’; ‘хара ногоон’, ‘шара’ г. м.; рагшасай эхэ ((тү.) Гүйзымуушэнь 鬼子母神 guǐzǐmǔshēn), Ранзагриха хотын үхибүүд эдихэ тангаригтай рагшасии. Будда тэрээниие эхэнэрнүүдэй хиидэй һахюуһан болгобо. Тэрэ нэгэ үхибүүн баринхай, нэгэ үхибүүн хажууда байдаг. Хааритиида үхибүүд, үхибүүдэй бэеын элүүр мүргэдэг.
• Хири-ягшаа/Рири-ягшаа (Хири-яка/Рири-яка), Шуһата ягшаа, 7 дүрһэтэй, Шэрэ Ланкада
• Хуниян-ягшаа/Суниян, (Хуниян-яка/Суниян) Шэрэ Ланкада — ада шолмосой эльбэ жадхатай, холбоотой ягшаа, бэридэй хаан. Тэрэ сагаан арһатай, һоёотой, найман нэрэтэй, арбан дүрэһэтэй, арбан хоёр һамгатай. Сагаан морёор ябадаг, кообронуудаар орёоһон, һэлмэ, хоёр һэрээ таяг, галтай шанагаар зэбсэглэгдэһэн. Зосоохи үбшэнүүд, бөөлжэһөө хүрэлгэ, шүрбэһөө таталга, үригүй байлга хүргэдэг, хээлитэйе хорлодог.
• Чуулака, Чууда (Cūlaka, Cūḍa), найман ягшаагай нэгэн,
• Шатакри (Śatakri), ягшаа амбанай нэгэн

Уг узуур

• (English) Southill W. E., Hodous B. A. A dictionary of Chinese Buddhist Terms. Taipei, 1972.
• (Русский) Краснодембская Н. Г. Будда, боги, люди и демоны. Спб., 2003
• (Русский) Мифологический словарь, М., 1991
• (Монгол) Монгол хэлний харь үгийн толь. УБ, 1997

Мүн үзэхэ

• Асуури
• Бэрид
• Намсарай
• Ошорваани