Хими

Хими (эртын-египедэй хэлэн: χημία кеме, «хальһан») гү, али хубилхын ухаан (ᠬᠤᠪᠢᠯᠬᠤᠢ ᠵᠢᠨ ᠤᠬᠠᠭᠠᠨ) — бодосуудай найралга, бүридэл, тэдэнэй бүридэлэй хубилалтада хүргэдэг хубилхынуудые шудалдаг байгаалиин эрдэм ухаан юм^[1]. Бодосуудай химиин шэнжэ шанарнууд гол түлэб бодосуудые болгодог атомой ба молекулын гадаада электроной бүрхөөлтын байдалһаа дулдыдаха аад, атомой сүмэ ба дотоодо электронууд химиин процессэй үрэ дүндэ хубилагдахагүй.

Хими бүхы бодосой бусад бодос болон энергиин хабаадалгые шудалдаг.

Химиин гол нэрэ томьёонууд хадаа химиин урбал ба химиин нэгэдэл юм. Химиин нэгэдэлнүүд химиин урбалнуудай замаар бүтэдэг ба задардаг юм. Энэнэй үрэ дүндэ тэрэ бодосой электроной үүлэндэхи электроной оршон һууха магадлал ба тэрэнэй шанарнууд хубилагдана. Хүн түрэлхитэндэ хэрэгтэй шэнжэ шанарые эзэлдэг бодосуудые бүтээхэ ябадал (синтез) мүнөө химиин гол зорилго мүн.

Хими эрдэм ухаанай ба ажаүйлэдбэриин һалбарай хубида залуу байна (400 жэл шахуу). Хими бусад түрэлэй байгаалиин шэнжэлхэ ухаануудтай, жэшээлбэл, физикэ, одон орон, биологи, материал шудалал, болон геологитой нягта холбогдоно.

Түүхэһээ харахада, химиин хоёр үндэһэн һалбар бии: химиин элементнүүдые ба тэдэнэй болгодог энгын ба түбэгтэй бодос (нүүрһэнтүрэгшэһээ гадна) органик буса хими, ба нүүрһэнтүрэгшын нэгэдэлнүүдые шудалдаг органик хими. XVIII зуун жэлэй хүрэтэр «органик буса хими» ба «органик хими» гэжэ нэрэ томьёонууд миин лэ тэрэ нэгэдэлнүүд ямар «байгаалиин аймагһаа» (минерал, ургамал гү, али амитан) гараһаниие тэмдэглэбэ. XIX зуунһаа эхилэн, тус нэрэ томьёонууд нүүрһэнтүрэгшын байха гү, али үгы байна гэхые тэмдэглэбэ.

Зүүлтэ

↑ Химическая энциклопедия, п. ред. Кнунянц И. Л., т. 5. — М.: «Советская энциклопедия», 1988

«Хими» үгүүлэл хадаа Википедидэ заатагүй байха 1000 эгээн шухала үгүүлэлнүүдэй нэгэн юм. Энэниие дэлгэрэнгы болгожо туһалалсажа хайрлыт!

[1] Химическая энциклопедия, п. ред. Кнунянц И. Л., т. 5. — М.: «Советская энциклопедия», 1988

[1]