Сефевиин улас
Сефевиин улас (Перс صفویان, азербайджан: صفویلر - Səfəvilər), гээшэ 1502-1722 оной хоорондо байһан Ойрохи ба Дунда Дурнын Сефеви обог удамай улас[1]. Сефевиин улас дервиш Сефевие гэжэ шажанай бүлэгэй шейхэй хүбүүн I Исмаил Сагаан Хонидой уласые болон тэрэнэй холбоотоноо диилэһэнэй һүүлдэ байгуулһан байна. Сефевиин улас мүнөө үеын Иран, Азербайжан, Армениин нэгэ хуби, Афганистанай ехэнхи хуби, заримдаа Ирак багтааһан.
| Сефевиин улас Перс صفویان азербайджан: صفویلر / Səfəvilər | |||||||||
| Улас гүрэн | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
 1501—1722 оной хоорондо Сефеви эзэнтэ гүрэн | |||||||||
| Ниислэл | Тебриз (1501–1555) Казвин (1555–1598) Исфахан (1598–1736) | ||||||||
| Хэлэн(үүд) | азербайжан, фарси | ||||||||
| Шажан | шиа лалын шажан | ||||||||
| Обог удам | Сефеви | ||||||||
XVI зуун жэлэй һүүл һүрэтэр Сефевиин шахуудай тулгуур түрэг азербайжан обог аймагуудай изагууртан болон сэрэгүүд (кызылбашууд) байгаа. Анхандаа Сефевиин улас түб нютаг Азербайжан байгаад, ниислэлнь — Тебриз (1555 оной хүрэтэр; 1555—1597/98 оной хоорондо — Казвин, 1597/98 онһоо — Исфахан).
Тиуль гэжэ Сафавиин уласта газар эзэмдэлгын эгээн үргэн тархаһан хэлбэри юм. Уласай албан ёһоной шажан — шиа бүлэгэй лалын шажан болоо. Татабариие өөдэнь болгохо ушар 1570—1571 ондо Гилянда, 1571—1573 ондо Тебризтэ арадай буһалгаанууд болоо.
Сефевиин улас Осман эзэнтэ гүрэнтэй болон узбек хануудтай дайлаба. I Тахмаспын хааншалгын (1524—1576 оной хоорондо) һүүлдэ Сефевиин улас олон улас орондо задарба. Тэрэ үедэ Османай эзэнтэ гүрэн баруун хойто нютагые эзэлээд, узбег ханууд Хорасаниие эзэлээ. Улас гүрэн унаха аюулда орожо, кызылбаш, курд ба лур изагууртануудай диилэнхи хуби I Аббасай урда эрьен тойрон хүреэлжэ эхилээ. Шэнэ арми бии болгоһон ушар дээрэһээ I Аббас Азербайжан, Хорасан ба Ирагые бусаажа гүрэнөө һэргээбэ.
XVII зуун жэлдэ Сефевиин уласта дахин буһалгаан боложо, XVIII зуун жэлдэ үргэлжэбэ. 1709 ондо эсэргүүсэн бодоһон афганшууд 1722 ондо Исфаханиие абаба. II Тахмаснын үедэ (1722—1732) Осман эзэнтэ гүрэн Үбэр Кавказые ба Баруун Ираниие эзэлжэ, Орос Каспи шадар можонуудые эзэлбэ. Афганшуудта ба түрэгүүдтэ амжалтатайгаар эсэргүүсэһэн Надир жанжан 1736 ондо Сефеви обог удамые хаһагдаба.
Зүүлтэ
Заһаха- ↑ Rudi Matthee. Journal of the Economic and Social History of the Orient Vol. 53, No. 1/2, Empires and Emporia: The Orient in World Historical Space and Time (2010), стр. 234. Was Safavid Iran an Empire?