Исаак Ньютон

Исаак Ньютон
	Исаак Ньютон
	Isaac Newton
Ажал үйлэ:	одон орон һудлааша, эрдэмтэн
Түрэһэн үдэр:	4.01.1643
Түрэһэн газар:	Вулсторп, Линкольншир, Англиин Хаанта Улас
Эрхэтэнэй харьяалал:	Королевство Англия[d]; Королевство Великобритания[d]
Наһа бараһан үдэр:	20 (31) 3 һарын 1727 оной (84 наһатай)
Наһа бараһан газар:	Кенсингтон, Мидлсекс, Ехэ Британиин Хаанта Улас
Һургалта:	Кембридж дээдэ һургуули (Тринити колледж)
Гарай үзэг:

Сёр Исаак Ньютон (англи: Sir Isaac Newton, 1643 оной 1 һарын 4 — 1727 оной 3 һарын 31 [хуушанай тоололоор 1642.12.25 - 1726.3.20]) —Англиин физик, математик, одон орон һудлааша, байгаалиин гүн ухаанша, алхимиша, теологиша байжаа. Түүнэй 1687 ондо хэблэгдэһэн Байгаалиин философийн гүн ухаанай заршамууд (Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica) шэнжэлхэ ухаанай түүхэн дахи хамагай ехэ нүлөөтэй ном гэгдэдэг байна. Тэрээр энэхүү номондоо бүхэ юртэмсын таталсалай хуули болон хүдэлгөөнэй гурбан хуулинуудые тодорхойлһон болон дараагай гурбан зуунай туршад юртэмсые үзэхэ шэнжэлхэ ухаанай үзэлдэ дабамгайлжа, оршон үеын инженершэлэлые эхилүүлһэн һунгадаг механикын һалбариие эхилүүлжээ. Ньютон Кеплерэй гарагуудай хүдэлгөөнэй хуулинууд ба өөрынгөө таталсалац хүсэнэй онол хоёр бэе бэендээ ниисэжэ байгаае харуулан, дэлхэйн дээрэхэ зүйлүүд ба сансарта бай зүйлүүд эжил байгаалиин хуулинуудта захирагдадагые үзүүлһэн байна. Үүнэй үрэ дүндэ нараные наранай аймагай түбдэ бай гэдэгые бүрмүһэн батлажа, шэнжэлхэ ухаанай хубисхалые улам хүгжүүлжээ.

Механикиин һалбарида тэрээр импульс хадгалагдаха хуули ба үнсэгэй импульсиин хуулиие тодорхойон байна. Гэрэлэй һалбарида ойдог дуран абайе зохёон бүтээжэ, сагаан гэрэл призмааар дамжахадаа задардагые ажаглан үнгэнэй хуулиие нээжээ. Тэрээр мүн хүргэлтые хуулиие нээжэ, дуунай хурданые һудалһан байна.

Тоогой ухаанда Готфрид Ляйбництай хамта интеграл ба дифференциал тоололые хүгжүүлжээ. Мүн биномой теоремые нээжэ, функци дахи изагууруудай тоое тоосоолхо "Ньютоной арга"е гаргажа, хүсэнэй субааг һудалхад оролсоһон байна.

Шэнжэлхэ ухаанай түүхэндэ хэн илүү ехэ нүлөө үзүүлһэн бэ хэмээхэ 2005 оной Хаанай ниигэмлэгэй һудалгаанда Ньютоные Альберт Эйнштейнһээ илүү ехэ нүлөө үзүүлһэн гэһэн дүн гаршээ.

Ньютон үнэхээр гайхалтай, хасэрхалтай үбэрмэсэ хүн байһан юм. Юугааршье зүйрлэмгүй содо ухаантай тэгһэн мүрэтлөө зожиг, заримдаа алмай, ухаан һанаа орон гаран гэмээр хүн. Түүнэйе заримдаа үглөө һэрээд орон дээрээһээ боһохоо мартан, хүлөө һаблан хэдэншье сагаар хамаагүй хүдэлгөөнгүй һуудаг гэлсэдэг байба. Өөрөө байгуулһан лаброторидо Ньютон маша хасэн һонин туршилтууд хэдэг байба. Нэгэ удаа Ньютон оёдолой машинай зүү шиг урта тэмтрүүл багажые нюудэнэйхээ ухархай руу гүн оруулан хатгажа, нүдний ухархайн цаад хананд юу байгааг туршиж үзсэн гэдэг. Хачирхалтай нь азаар ямар ч муу юм бололгүй үнгэрһэн бололтой. Өөр нэгэ удаа тэрээр Наран хүнэй нюудэндэ ямар нүлөө үзүүлэхые һудлаха зорилгоор Наран руу болохо хэмжээндэ тултал удаан хугасаагаар эгэслэн шэртээдэ дараа харанхуй үрөөндэ хэдэ хонго һуужа нюудээ эдхээхэ хэрэг гараһан гэдэг. Дахин аза тааршье эрүүл мэндэдэ муугаар нүлөөлэхэ юм уширсангүй.

Энэ бүхэ хашан ааша, гүн алмайралын саана гайхамшагтай дээдэ оюун, һуута ухаан байһан юм. Оюутан байхадаа Ньютон тэрэ үедэ заадаг байһан юрэдэй тоогой ухаанай хэмэжээ хизаарлалтанда бухимдан соо шэнэ түрэлэй тоосоологшо бүтээһэншье энэ тухайгаа 27 жэлэй дараа лэ бусадта хэлһэн ажа. Үүнтэй нэгэн адилаар тэрбээр спектроскопой үндэһые табиһан гайхалтай нээлтэ оптикын һалбарида хэһэншье энэ тухайгаа бусадта хэлэлгүй 30 жэл дарһан байдаг.

Тэрээр ерэн буһын ухаантай байһаншье жэнхэни шэнжэлхэ ухаан түүнэй оюуной зүбхэн хэһэгхэн хубиие лэ эзэлжэ байһан бололтой. Арианизм хэмээн нэрэлэгдэдэг, Арюун Гурбал (эсэгэ, хүү, арюун һүнһэ) гэжэ байхагүй гэжэ үзэдэг тэрһүүд үзэл баримталдаг нюуса бүлгэмэй гишүүн Ньютон байба. Югөөтэй Кэмбриж дэхэ Ньютоной ажалалажа байһан Коллеж Тринити гэдэг нэрэтэй байһан юм. Тэрээр Иерусалим дахи Соломон хаанай сүмын шалые хэдэншье сагаар зогсолтогүй шэртэн уг шалай хээ угалзанай саана нюуса тэмдэг байгаа гэжэ хайдаг байһан болон энэ дохёондо Иисус дэлхэйдэ дахин хэзээ ерэхые кодолж үлдээһэн гэдэгтэ этигэдэг байба. Мүн алхимида маша ехэ саг зарсуулдаг байжээ. 1936 ондо Жон Мэйнард Кэйнс Ньютоной бэшэг сааһые дуудалага худалдаагаар худалдажа абаад нээжэ үзэхэд тэнэдэ огторгуй гарагай тухай бэшэ харин хэрхэн һуури металуудые алтан болгон хубиргаха тухай бэшэжэ һудалһан байхые хараада маша ехэ гайхаһан гэдэг. 1970-аад ондо Ньютоной үһэндэ хэһэн һудалгаагаар түүнэй үһэнһээ алхимишадай ехэдэ һонирхон һудалдаг мүнгэн уһан энгэй хүнэйхэһээ бараг 40 дахин ехэ байгаа элирһэн. Шухамдаа тиимэшье ушарһаа тэрэ үглөө оронооһоо боһохоо мартшахдаг байһан байжа магадгүй.