Дзэн (японоор 禅, хитадаар 禪 чань, солонгосоор 선 < самгардяар ध्यान — «даяан, бисалгал»), Буддын шажанай нэгэ урасхал. Хитадта V—VI зуунда бии боложо, Солонгосто, XII—XIII зуунда Япондо дэлгэрһэн байна болон хүхын шажан гэжэ мүн нэрлэдэг. Дзэн гэдэгынь чань гү, али «дхьяна» гэһэн үгэһөө гаралтай. Дзэн буддизмын багшанар шабинартаа ехэбшэлэн аман хэлбэреэр болохо коануудаар һургаалаа дамжуулдаг. Энэдхэгэй номлогшо Бодхидхарма (VI зуун) үндэһэлэгшээр гэжэ үзэжэ байна. Үнэн мэдэлгэ дамжуулха арга хэрэгсэл болгон текстдэ шүүмжэлэлтэй ушар Дзэн буддизмын багшанар шабинартаа ехэбшэлэн аман хэлбэреэр болохо яряа (問答, вэнь-да, мондо) гү, али асуудал (公案, гун-ань, коан) һургаалаа дамжуулдаг. «Гэнтын гэгээрэл» (悟り, сатори, 悟, у) гэһэн заршамда этигэнэ. XX зуунай дундаһаа баруун сэхээтэн дунда алдар олобо. Японой Буддын шажанай шухала урасхал мүн (японоор 禅宗).
Бодхидхарма ба Хуэйкэ
Хитадта Дзэнэй түрүүшын Бодхидхармые тоосодогшье һаа, зургадугаар патриарх Хуэй-нэн (638—713) болон Шэнь-сю (605—706) шухала үүргые гүйсэдхэбэ. Хитадта Дзэнэй сэсэглэлгын үе IX зуун болотор үргэлжэлбэ; Япондо Дзэн XII-XIII зуунда хүрэжэ мүнөө болотор соёл ба үзэл сурталда шухала нүлөө үзэлжэ байна. Зохёолгын үйлэ шажанай үйлээр харуулдаг Дзэн Хитад уран зураг, уран бэшэг ба ирагуу найрагта, Муромати үеһөө (XIV-XVI зуун) хойшо баһал Япон соёлдо ехэ нүлөө үзэлбэ.
