Солонгос (урда солонгосоор 대한, 한국 хойто солонгосоор 조선), гэжэ Ази түбиин Солонгос хахад аралда зүүн захада оршоһоор ерэһэн түрэ, улас, орон, тэрэ дээрэ хэлэ соёл, зан заншалаар илгаран бүрилдэһэн арад түмэнэй юрэнхы нэрэ юм.

Солонгос
ᠰᠣᠯᠣᠩ᠌ᠭ᠋᠋ᠣᠰ
    

Хойто Солонгосой туг      Урда Солонгосой туг
Газар зүй
Ниислэл

 Урда Солонгос, Сеул
 Хойто Солонгос, Пёнъян

Хэлэн

Солонгос хэлэн

Нютаг дэбисхэр
— Ниитэ
— уһанай %


219,140 км²
2.8

Хүн зон
—(2013)
—Нягтарал


74,000,000 хүн.
328.49 хүн./км²

Түүхэ

Заһаха

Солонгос хахад аралда хүнэй үлдээһэн эртын шудалалай олдобори хуушан шулуун зэбсэгэй үе эхитэй. Анханай солонгос улас болохо ГүЧосониие Таньгүн гэгэшье МЭҮ 2333 ондо үүсхэһэн гэжэ солонгос домогто үгүүлдэг.[1] ГүЧосон Хойто Солонгос орон, хаяа залгаа Манжуурта гү, али Шара тэнгисэй эрье нютагта оршон байба. ГүЧосон Хитадай Хань уластай эе эбдэрэн тэмсэлдэжэ мүхэһэн. Тэрэниие залгажа Ниитын он тоололой эхиндэ Буё улас, Үгжо, Тун-Е, Самхан зэргэ обог аймагай холбоодо оршон байжа байгаад гурбан уласай үетэй золгобо. Солонгос үндэһэндээ урда Байкжэ, Шилла, хойтодо болон үмэнэ Манжуурта Гүгүрё гэхэ гурбан улас боложо, нэгэ улас үндэһэтэндэ дүхэжэ хэдэн зууниие үдэһэнэй эсэстэ 676 ондо Тан уластай холбоолһон Шилла бусад хоёрые мүхөөжэ газар нютагые эрхэшээжэ нэгэдэһэн Шилла улас болобо. Нэгэдэһэн Шилла уласай үедэ ирагуу найраг, дүрсэлхэ уралиг, Буддын соёл дэлгэрэн хүгжэбэ. Шилла (Солонгос) — Тан (Хитад) найрамдалтай байба. 10-р зуунда Шилла дотоодын химаралһаа һуларан Күрё уласаар солигдоһон. Нэгэдэһэн Шиллагай үедэ Манжуурта Гүгүрёгой үбые залган байһан Бархай улас 926 ондо Хитанда мүхөөгдэбэ.

Күрёгой Тайжү ван 936 ондо Солонгос үндэһэтэнэй гээд шууд хэлшэхэжэ болохо Күрё уласые байгуулба. Энэ уласта Шиллагай адляар һуурин соёл уралиг, эрдэм сэхээрэл лабшаран тогтоһон. Тухайлбал 1377 ондо буддын Чикчи гэхэ номые түмэрөөр барлаһан дэлхэйн анханай түмэр бар байгаа.[2] 13-р зуунда Күрё Ехэ Монгол Уласай добтолгоондо үртэжэ байба. 30 жэл дайтаһанай эсэстэ хараата, гэбэшье бэе даанги, үнэншье холбоотон боложо үлөөлгэһэн. Юань улас мүхэхын алдада Күрёгой гадаада бодолго зүршэлдэжэ, эсэстээ 1392 ондо И Сон Ге (Чосон уласые үндэһэлэгшэ Тайжү ван) жанжин (генерал) түрэ эрьюулэн уласай ван боложо, дараагай зургаан зуунай түүхэеэ мүнхэрһэн Чосон уласые үндэһэлбэ.

 
Чосон уласай Кёнбүк ордон

Чосоной түрүү 200 жэлдэ ниислэл Кэгёнһоо Хансондо (мүнөө Сеул) шэлжэжэ, дайн дажангүй амгалан байба. Сэжүн ван солонгос үзэгээ зохёожо, улас даяар Күнзын шажан һайшаагдан дээдэлэгдэбэ. 1592—1598 оной хоорондо Японой Тоёотоми Хидёши Солонгос үрнэжэ нэбтэрнэ гэжэ халдаар ерэхэдэ уһан сэрэгэй И Сүн-шин адмиралай «яһата мэлхэй онгосо», Мин уласай сэрэгэй туһаламжатай байлдан байжа түрэ уласаа алдалгүй үлэбэ. Мин уластай уг найртай Чосон 1627, 1636 ондо хойтоһоо мандаһан Манжатай хоёронтой байлдажа найрамдан түгэсэбэ. Чин уласай эбые олон амар жэмэр, дэлхэйн дахинһаа хамааралгүй хоёр зууниие үдээд Баруунай шахалтаар нээгдэһэн.

1870-д онһоо Япон ахяадал Солонгосые эзлэхые оролдожо эхилһэн ба 1895 ондо Чосоной хатан хаанай амые хорложо[3], уламаар 1905 ондо клиент улас (протекторат) болохые тулган зүбшөөрүүлбэ.[4] 1910—1945 оной хоорондо Япон эзэнтэ Солонгос орон болобо. Дэлхэйн II дайнай түгэсхэлдэ АНУ, ЗХУ хоёр өөһэдынгөө дэглэмээр замнуулхын тулада Солонгосые Японһоо уралдан сүлөөлбэ.

Зүүлтэ

Заһаха