Араг яһан
Араг яһан (ᠠᠷᠤᠭ ᠶᠠᠰᠤ) — тулгууриин, хагаалтын, хүдэлөөнэй ба хэлбэри тогтоолгын үүргэтэй амитадай болон хүнэй хатуу эдэй багаса юм. Газаахи болон досоохи араг яһанай хоёр түрэлнүүд бии[1][2]. Һээр нюргагүй амитадай ехэнхи хуби газаахи араг яһатай, илангаяа дүн бүрхөөлтэй.
Хүнэй араг яһан
Заһаха
Хүнэй араг яһаниинь үе холбооһон, шүрбэһэн, балсан (булшан) болон мэнгээрhээр холбогдожо тогтоһон байдаг. Яһанай үүргэнь балсантай холбогдохо, бэеын хэлбэриие гаргаха, бэеэ хамгаалха мүн уураг тархи, уушхан, зүрхэн, шуһанай һудаһануудые хамгаалха үүргэтэй. Бэеын эгээн томо яһаниинь хохимой, эгээн жэжэ яһаниинь дунда шэхэндэ байрладаг дүрөө юм. Наһанда хүрэһэн хүнэй бэеын шэгнүүрэй 30-40%-иие яһан эзэлхэ болоод энэнэй талань уһан юм. Ниилэмэл яһанда аарсаг болон хохимойн яһан ороно.
Тэнхэлиг араг яһан
ЗаһахаТэнхэлиг (аксиал) араг яһаниинь ниитэ 80 шэрхэг яһанһаа бүридэнэ. Эндэ:
- Нюрганай үенүүд 26
- Үбсүүнэй хабирга 12 хос
- Хохимой 22
- Нэгэдэмэл 7 яһан
Тэнхэлиг араг яһанай үүргэнь бэеын шэгнүүр толгойһоо шэлжүүлхэ мүн дээдэ мүсэтэй холбогдожо түнхэнэй үен дээрэ байрлана, мүн хүнэй бэеэ сэхэ бодоо байлгаха үүргэтэй. Нюрган эгсэлэгшэ балсан болон шүрбэһэнүүдынь һээр нюрган муры зураһаа хэлбэритэй болгоно. 366 араг яһанай балсан тэнхэлиг араг яһанда бэхэлэгдэжэ һээр нюрган, амисхалха болон сээжын хүдэлөөн мүн хүзүүнөөр хүдэлгэхэ боломжые олгодог.
Мүсэдэй араг яһан
Заһаха
Мүсэдэй (аппендикуляр) араг яһаниинь 126 яһанһаа бүридэнэ. Эндэ:
- Сээжэ 4
- Дээдэ мүсэ 60
- Аарсаг 2
- Доодо мүсэ 60 яһан багтана.
Аппендикуляр араг яһаниинь бэеын үндэһэн хүдэлөөнэй үүргэ гүйсэдхэнэ. Жэшээнь: хүдэлөөн хоолой шэнгэсэ, үдхэнөө гаргаха болон нүхэн үржэхын үйлэ ажалалгада оролсоно.
Хүдэлөөн
ЗаһахаҮень хоёр яһанай хоорондо оршожо далайсатай хүдэлөөнүүдые хэхэ боломжые олгодог. Бүмбэгэ болон хонхор хэлбэриин үень далайса ехэтэй хүдэлөөнүүдые хэхэ боломжотой. Балсан, яһан, үе мүсэнь мэдэрэлэй системээр зохисуулагдажа тулгуури хүдэлөөнэй аппаратые үүсхэнэ.
| Яһан | Хамгаалалта |
|---|---|
| Габал хохимой | Тархи, нюдэн, дунда шэхэн, дотор шэхэн |
| Һээр нюрган | Тархи нугаһан |
| Сээжэнэй хэнхэрсэг | Уушхан, зүрхэн, шуһанай ехэ һудаһанууд |
| Эгэм, дал | Мүрэй үе |
| Тойг, богтос | Үбдэг , тохой |
| Бугы, үсгы | Бугы, үсгын үенүүд |
Яһанай хэб шэнжэ
ЗаһахаЯһан болгон өөр өөрын түрхэ байдалаараа ангилагдадаг. Мүн хэлбэри дүрсэ, гаралга ба бүридэлээрээ илгаатай. Яһаниинь дүрбэн хэлбэридэ ангилагдадаг, эндэ: ута яһан, богони яһан, дабхаралдаһан яһан, мүн тэгшэ буса яһан. Ута яһаниинь түб хэһэгээрээ жад хэлбэриин ута байха болоод голдоо сүмэртэй байна. Энэ яһые сүмэгтэ яһан гэхэ ба түгэсхэлдөө хоёр түбгэртэй байна. Ута яһаниинь нимгэн мэнгээрhэн хуудаһаар хушагдаһан байна. Энэ яһанда гар, хүл, алганай болон үлмын яһан мүн эгэм зэргэ яһанууд багтана. Богони яһанда тойг, бугы, үсгын яһанууд ороно. Дабхаралдаһан яһанда тоо хэмжээе абажа үзэнэ. Эндэ: үбшүү, хабирга, түнхэнэй яһан, дал болон зулайн яһанууд багтана. Эдэ яһануудынь нимгэн болон дабхаралдаһан гэдэгээрээ дабхаралдаһан яһанда ороно. Тэгшэ буса яһанда эжэл буруу хэлбэри дүрсэтэй габал хохимойн яһан, шаантаг хэлбэритэй яһан, ууса болон нугаламай яһанууд ороно. Тэгшэ буса яһанай зонхилхр онсолигынь газаахи түрхэ байдалаараа огто түһэгүй ушарһаа эдэ яһаниинь бусад түрэлэй яһанда багтахагүй юм. Бүхэ яһаниинь үрэ хүбэрэлэй ябасада эдэ эсһээ гаран бии болоһон байдаг. Энэниие үбсэ яһан гэжэ нэрлэнэ. Үрэ хүбэрэлэй үедэ зарим бүрхөөл, араг яһаниие мэнгээрhэн эд бии болоһон байдаг. Энэнь араг яһанай анхадагша шэнжэ бии болохо үе юм. Зарим яһанууд гү, али эгэм, габалай яһанһаа зулай болон нюурэй яһанууд шууд үбсэ бэеһээ бии болоһон байдаг. Энэ үедэ яһанай мэнгээрhэн дабхарнууд бии боложо байдаг ба энэниие яһанай нимгэн бүрхэбшэ (хуудаһан) гэжэ нэрлэнэ. Яһанай гадна хэһэгтэ тэгшэхэн хатуу хэһэг байха ба энэниие нягта яһан гэнэ. Нягта яһанай дотор талада торлиг бүтэсэтэй яһан байха ба энэниие химта яһан гэнэ. Химта яһанииинь хүнды хүбсэгэр бүридэлтэй байна. Энэ бүридэлнүүдынь яһые маша бата бүхэ болгожо шададаг юм.
Зүүлтэ
Заһаха- ↑ Pittalwala, Iqbal. Oldest Organism With Skeleton Discovered in Australia. Калифорниин ехэ һургуули. the original on 2012-03-12 үдэрһөө архивлагдаһан. 2012-03-11 үдэртэ хандаһан.
- ↑ Палеонтологи нашли древнейший скелет. Lenta.ru. the original on 2012-03-14 үдэрһөө архивлагдаһан. 2012-03-11 үдэртэ хандаһан.
Холбооһон
Заһаха- Прозрачное тело и радужный скелет Архивировалһан 1 долоо һара 2013 оной.
- Skeletal, Bones and cartilage in great detail Архивировалһан 3 зургаа һара 2013 оной. Human Body Skeleton, Bones and cartilage.
|
«Араг яһан» үгүүлэл хадаа Википедидэ заатагүй байха 1000 эгээн шухала үгүүлэлнүүдэй нэгэн юм. Энэниие дэлгэрэнгы болгожо туһалалсажа хайрлыт! |
|
Энэ биологи тухай Богони үгүүлэлые утадхажа болоно. Үүниие дэлгэрэнгы болгожо Википеэдидэ туһалаарай. |