Нүүрһэн уһан

Нүүрһэн уһан (сахарнууд, сахаридууд) — нэг карбонил бүлэгтэй хэдэн гидроксил бүлэгтэй агуулһан органик нэгэдэлнүүд юм.

Нүүрһэн уһанай хүнэй бэедэ үүргэнүүд бүтэсын тулгуури нэгэжэ, энергиин эхэ үүдэбэри, биосинтезэй эхэ бодос юм.

Байгаали дээрэ 3-7 шэрхэг С-атом агуулһан нүүрһэн уһанууд ехэ тархана. Ехэнхи нүүрһэн уһые “оза” түгэсхэлөөрынь танижа болоно.

Хүнһэнэй үнэтэ шанараарынь:

• Шэмэгдэдэг (моносахарид, дисахарид, сардуул ба гликоген)
• Шэмэгдэдэггүй (целлюлозо, гемицеллюлозо, инсулин, пектин)

Моносахаридһаа бусад шэмэгддэг нүүрһэн уһан хоол болбосоруулха замда задаржа глюкозо үүдхэхэ, өөхэн тоһодо хубирха гү, али гликоген байдалаар нөөсэлэгдэнэ. Глюкозонь хүнэй махабадай энергиин хэрэгсээе хангажа шуһаар эргэлдэжэ байдаг нүүрһэн уһан ба хэбэй хэмжээгээрээ 80-120мг/% байдаг.

Биосинтез

Ногоон ургамалда наранай гэрэлэй үйлэшэлэлээр нүүрһэнтүрэгшын диоксид болон уһанһаа фотосинтезээр үүдхэгдэдэг ниилэмэл органик нэгэдэл юм.

${\mathsf {xCO_{2}+yH_{2}O\rightarrow C_{x}(H_{2}O)_{y}+xO_{2}}}$

Глюкозын эһэлдэлтээр сүлөөлэгдэһэн энерги аденозин трифосфат (АТР) боложо хуримталагдана.

${\mathsf {C_{x}(H_{2}O)_{y}+xO_{2}\rightarrow xCO_{2}+yH_{2}O,\ \Delta H<0}}$