Нарһан модон
Нарһан (Pinus ) гээшэ нарһанайхин (Pinaceae) обогой Pinoideae дэд обогто багтаха шэлбэһэтэ модон юм. 115 зүйл оршом нарһан модон байдаг.
| Нарһан | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Далайн эрьеын нарһан (Pinus pinaster)
| ||||||||||||
| Биологиин классификаци | ||||||||||||
| ||||||||||||
|
|
Тархалга
ЗаһахаНарһаниинь дэлхэйн бүмбэрсэгэй хойто хахадһаа гаралтай модон юм. Евразида Канарай аралнуудһаа Шотланд, зүүн тээшэ Оросой зүүн хэһэг болон Филиппина, хойто зүгтэ Норвеги, Финланд, зүүн зүгтэ Сибирь, урда зүгтэ Африка, Гималайн нюруу, зүүн урда Ази хүрэтэр ургана. Хойто Америкада Канадаһаа урда зүгтэ Никарагуа хүрэтэр ургана. Эгээн олон янзын түрэлнь Мексикэ болон Калифорнидо бии.
Дэлхэйн бүмбэрсэгэй урда хахадай дулаан болон сэрюун бүһын оронууд Чили, Бразил, Урда Африка, Австрали, Аргентинэ, Шэнэ Зеландта нэбтэрүүлэн тарижа ургуулһан болоод монсогор модон бэлэдхэхэ газар боложо байгаад, нүгөөтэйгүүр зарим зүйл нарһан хэтэрхэй ехээр тархан ургажа бусад ургамал, газарые түрэн эзэлхэ асуудал баһа гаража байна. Нарһаниинь мүнхэ ногоон нюдэн булаам һайхан модон болоод, ехэнхидээ 20-35 м, зарим тохёолдолдо 50 м хүрэтэр үндэр ургадаг. Нарһан ута наһатай, дундажаар 100—1000 жэл наһалдаг ба заримынь бүришье олон жэл наһалдаг ажа. Мүшэрнь ехэ бэеһээн һайтар тусгаарлагдан ургадаг. Залуу нарһанай орой хэлбэринь гоёмсог конус хэлбэритэй байдаг ба харин хүгшэрхэшье һаа, үзүүрынь үргэн түхэреэн шүхэр хэлбэритэй харагдадаг. Нарһанай ехэ бэеын доодо хэһэгэй холтоһон улаан хүрин үнгэтэй, харин дээдэ хэһэг мүшэрнүүдынь алтан шаргал үнгэтэй байдаг. Арбан наһатай нарһанай һуулгасын үндэрынь 3,2-4,3 м хүрэтэр ургадаг.
Бүтэсэ
Заһаха
Нарһаниинь мүнхэ ногоон ба дабирхайтай, 3-80 м хүрэтэрхи ургаха ба ехэнхи зүйлнүүдынь 15-45 м үндэр ургадаг. Хамагай жэжэнүүдынь Сибириин карлик нарһан, Pinus culminicola ба эгээн үндэрынь Pinus lambertiana юм. Нарһаниинь ута наһатай, дундажаар 100—1000 жэл ба заримынь бүришье олон наһалдаг ажа. Pinus longaeva зүйлэй нарһан дэлхэй дээрэ эгээн ута наһатайда тосогдохо ба 2008 ондо 4840 жэлэй наһатай байна.
Нарһан модонуудынь хос хүйһэтэй ба эрэ, эмэ борбоосгойтой байна. Эрэ борбоосгойнь жэжэ 1-5 см болоод голдуу хабар саг богони хугасаанда урган, тооһон хүрэтэлтын һүүлдэ унадаг. Эмэ борбоосгойнь тооһон хүрэтэлтын һүүлдэ зүйлһөө шалтагаалан 1.5-3 жэлэй һүүлдэ болбосоржо гүйсэхэ болоод, 3-60 см хүрэтэрхи хэмжээтэй болодог байна. Тооһон хүрэтэлтэнь һалхи болон зарим шубуугаар дамжан тархадаг байна.
Холбооһон
Заһаха
Энэ хуудаһан Нарһан модон гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.