Күнзын һургаал

Күнзын һургаал (хитадаар 儒學) эхилээд ёһон зүйн һургаалнуудай тогтолсоо байһан шажанай ниигэмлиг болон эхилбэ.

Бээжин хото дахи Күнзын хүшөө

Күнзын «Лунь юй»

Хитад шажанай шухала уламжалалнуудынь бомбын шажан болон Энэдхэгһээ гаралтай Буддын шажан юм. Эхин үедээ ёһон зүйн гүн ухаан байһан күнзын һургаал дараа дараагай шатууддаа шажанай элементнүүдые оложо һэн. Хитадай хоёр үндэһэн шажаниинь эртэнэй хитадай үзэл баримталалнууд болохо “инь” болон ”янь”, тэршэлэн үбгэ дээдэһын шүтэлгые багтаадаг.

Күнзын һургаал — энэрэнгүй ёһон зүй мүн

Күнзын һурталынь юртэмсые үзэхэ дээдэһын ёһон зүй – улас түрын үзэл һуртал болон хүгжэжэ ерэбэ. Тэрэ мүнөө хитадуудай зан һуртахуунай этигэл үнэмшэл, бэеэ абажа ябаха хуули болобо. Энэ һургаалынь эрдэмтэн түшэмэл Күнзыдэ хамааралтай. Хэдыгээр тэрээр байгаали болон бурхадай үүргын талаар дуридаагүйшье, тэрэ гэр бүлын холбоо хэлхэеэ хадагалан хамгаалха, үбгэ дээдэһээ хүндэдхэхэ, уламжалалта зан заншалаа мүрдэхын түлөө тэмсэжэ байба. Энэ бүхэниинь ниигэмэй хүн бүриин амидаралые тогтобортой болгодог. Иимэ гол үзэл баримталалынь энэрэнгүй ёһон, хүмүүнтэй харилсан үйлэшэлхэ ябадал. Дээдэ (хитадаар 君子 — цзюнь цзы, гүнэй хүбүүн) гэжэ тоосогдодог, һанаандаа хүсэн хүлээдэг хүн ямарбаа ажалда шадабарилиг, “бүхыл амидаралайнгаа туршад һуралсадаг”, өөрын мэдэлгэ шадабараа үдэр тутамынхаа амидаралда хэрэглэдэг. Тэрэ өөрын мэдэлгэ, абьяас бэлигээ ниигэмэйнгээ һайн һайханай түлөө ашагладаг. Күнзын һургаалай хоёрдогшо агуу ехэ сэдьхэгшэ Мэнзы (Менцзы) МЭҮ IV зуунай үедэ “шударга ёһон, нүхэсэл байдалда ниисэрхүү байха, үүргын мэдэрэмжэ” гэһэн удхатай үзэл баримталалаа тодоруулхын тулада өөрын һургаал хүгжүүлбэ. Тэрэ хүн бол мүн шанараараа һайн, гэхэдээ зан шанарынь байнгын болбосорол, һайжаралтые шаардадаг гэжэ үзэдэг. Үүндэ үбгэ дээдэһээ хүндэдхэхэ, түрын тэргүүндээ үнэнжэ байха зэргэ тодорхой, зайлшагүй заршамуудые мүрдэһэнээр хүрэдэг. МЭҮ 200 онһоо эхилэн Күнзын һуртал түрын үзэл һуртал боложо, 2000 тухай жэлэй туршада 1911 ондо эхилһэн Хитадай хубисхал хүрэтэр түшмэдүүдые һургахад хэрэглэгдэһээр байба. Нэгэн зэргэ Күнзын һурталынь шажанай шэнжэ шанарые оложо һэн.

Күнзын шүтэлгэ

Күнзын Сүмын түб дуган

Түрын шүтэлгэ: Күнзын һургаалынь Хитадай түрын үзэл һургаал болоһноор түүнэй эрхэ зүй гэгээнтэнэй хэмжээндэ буюу эсэсэй эсэстэ бурхан хүртэлээ дээшэлбэ. Үүные түрэ һанаашалжа, Күнзын һургаалай ниигэмэй үзэл һаналые олон түмэнэй дунда нэбтэрүүлжэ, хэрэгжүүлжэ болоно гэжэ үзэжэ һэн. МЭ 194 ондо анха удаа эзэн хаан Куфу дахи Күнзын гэр болон сүмэдэ үргэл бариса абшараа.

Үргэмжэлэлэй үе шатанууд: МЭ I зуунһаа эхилэн Күнзын болон түүнэй 72 һурагшын дурсагалда зорюулһан үргэлые хитадай бүхы һургуулинуудта ябуулаа. 555 ондо эзэн хаан можл бүриин түб хотонуудта Күнзын дурсагалда зорюулһан сүмэнүүд бариха тухай зарлиг гаргажа һэн. 739 ондо Күнзые “хаан”, 1008 ондо “сэсэн мэргэнэй үндэһэн мүн шанар”, 1086 ондо “эзэн хаан” бологон зарлаба. 1657 ондо түүные “хамагай гэгээн багша”, эсэстэнь 1906 ондо гэгээнтэн хэмээбэ.

2006 ондо Куфуда Күнзын 2557 дахи түрэһэн үдэрые үргэн хүрээндэ тэмдэглэбэ.

Күнзын шүтэлгын гол үзэл баримталал

Солонгос конфуцианшууд

1. 仁 (rén) — Жэнь, хүн түрэлхитэндэ нинжин сэдьхэл.
2. 義 (yì) — И, үрэ/үмшын.
3. 禮 (lǐ) — Ли, ёһон.
4. 道 (dào) — Дао, Дао-зам, Зам, мүн шанар.
5. 德 (dé) — Дэ, һайн хүсэн, амжалта.
6. 智 (zhì) — Чжи, эрдэм, сэсэн.
7. 信 (xìn) — Синь, чин сэдьхэл.
8. 材 (cái) — Цай, шадабари.
9. 孝 (xiào) — эсэгэ эхэ хүндэдхэлгэ.
10. 悌 (tì) — Ти, аха эгэшэ хүндэдхэлгэ.
11. 勇 (yǒng) — Юн, эрэ зориг.
12. 忠 (zhōng) — Чжун, үнэншэ, зорюулалта.
13. 順 (shùn) — Шунь, хүлсэнгүй.
14. 和 (hé) — Хэ, энхэ тайбан.
15. 五常 (wǔcháng) — Учан, табан мүнхэ (仁, 義, 禮, 智, 信). 五倫 (wǔlún) — Улунь, табан харилсаа. 五行 (wǔxíng) — Усин, табан сагаан буян
16. 三綱 (sāngāng) — Саньган, гурбан тулгуур
17. 君子 (jūnzǐ) — Цзюньцзы, гүнэй хүбүүн, Дээдэ хүмүүн.
18. 小人 (xiǎorén) — Сяожэнь, жаахан хүн.
19. 中庸 (zhōngyōng) — Чжунъюн, алтан дундажа.
20. 大同 (dàtóng) — Датун, Ехэ эб нэгэдэл.
21. 小康 (xiăokāng) — Сяокан, дундажа оролго, дундажа баялиг.
22. 正名 (zhèngmíng) — «Нэрые хубилалта».

Ном зохёол

• Кобзев А. И. Философия китайского неоконфуцианства. — М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 2002. — 606 с. — (История восточной философии). — 1000 экз. — ISBN 5-02-018063-7
• Конфуцианство в Китае. Проблемы теории и практики / Отв. ред. Л. П. Делюсин. — М.: Наука, 1982. — 264 с. — 10 000 экз.
• Переломов Л. С. Конфуций и конфуцианство с древности по настоящее время (V в. до н. э. — XXI в.). — М.: Стилсервис, Институт Дальнего Востока РАН, 2009. — 704 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-93712-010-6

Холбооһон

• Энэ хуудаһан Күнзын һургаал гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.
• ТВ Культура. Лекция А. Маслова «Споры о Конфуции». Архивировалһан 30 арба һара 2013 оной.
• Stanford Encyclopedia of Philosophy Entry: Confucius
• Interfaith Online: Confucianism
• Confucian Documents at the Internet Sacred Texts Archive.
• Oriental Philosophy, "Topic:Confucianism"