I Константин

I Константин, Ехэ Константин, Флавий Валерий (лата: Flavius Valerius Constantinus Magnus, 285 оршом, Наиссус,— 337, Анкирон), 306—337 оной хоорондо Римэй эзэнтэ гүрэнэй эзэн хаан. Констанций Хлорой хүбүүн. Абые наһа бараһанай дараа тэрэниие британиин легионой августаар үргэмжэлһэн (306 он), Галлида хааншалаа. 311 ондо (Галерий цезариин үхэлэй һүүлдэ) дүрбэн августнарай (Лициний, Максенций, Максимиан Дайя ба Константин) хоорондо эрхэ мэдэлэй түлөө тэмсэл эхилээ һэн. Константин Римдэ Мульвийн хүүргын байлдаанда Максенцийе илагдаба; 313 ондо Максимиан Дайя үхэһэн; 313 ондо Медиоланда хэһэн Лициний ба Константин хоорондо сэрэгэй эбсэл тогтоомол бэшэ байгаа; 324 ондо Константин Лицинийе илагдаба. 325 ондо (Лицинийн саазалагдаһанай һүүлдэ) Константин нэгэ гараараа хааншалба. Улас түрын багажые түблэрүүлжэ, арадай массын эсэргүүсэлые даража, ниигэмэй журамые тогтоборижуулха тэгүүлбэ. Энэ сагта III зуунда һөөргэ хүсэнэй (энэ тоодо христосой шажан) дурадхагдаһан ниигэмэй программа гажуудаһан хэлбэреэр ашаглаба. Эзэн хаанай засаг бүгэдын тэгшэ байдалай, эрхэ сүлөөгэй, шударга ёһоной хамгаалагшаар тунхаглагдаашье һаа, үнэндөө Константин өөрынгөө хууляар богоолшолгын журамые хамгаалаад, ангиие амидарха оршонтой ба ажал мэргэжэлтэй холбоогдоһон. Ниислэл хотые Константинополь руу нүүһэншье һаа (330 ондо), тэрэ хото ба энэнэй байгуулганууд хуушан Рим ниислэлые дахаба. Харин Константин христосой шажанай церковиие дэмжэжэ церковьтэ хэдэн дабуу эрхые олгоһоншье, бөө мүргэлые (энэ тоодо Флавий обогой шүтэлгэ) хамгаалаа. Константинай засагай газар хэдэн амжалтада хүрэхэ шадаба: хотын байдал һайжаруулаа, мүнгэн зоос тогтоборижуулаа, варварнуудай добтолго урдаһаань сохёо (332 ондо готуудые илалта). Церковиин уламжалалай ёһон Константиниие апостолтой тэгшэ гэжэ тэрэнэй үедэ Рим христианствые мүрдэлгэ зогсожо сахюусалгые эхилээ гэдэгые уяжа байнашье һаа, Константинай үмэнэхид (Галерий, Максенций, Лициний) энэ замда хүртэбэ. Зүбхэн үхэлэйнгээ урда Константин арийн шажанай ёһоор хэрээснэг болобо. Бөө мүргэлтэн байхадаа, Константин эдэбхитэйгээр христосой шажанай церковиин хэрэгтэ оросолдоо, теологиин үгэ буляалдааниие хүтэлбэрилээ, 325 оной Никеягэй хуралтайе түрүүлжэ христосой шажанай церковиин талада донатистуудта эсэргүү элидхэбэ.

Флавий Валерий Аврелий Константин Flavius Valerius Aurelius Constantinus
57-дугаар Римэй эзэн хаан
Византиин мозаика, Айя Софья
Хааншалал	306—337
Лата	Flavius Valerius Aurelius Constantinus
Түрэһэн	ок. 272 оной 2 һарын 27
Түрэһэн газар	Наиссус
Наһа бараһан	337 оной 5 һарын 22 (65 наһатай)
Наһа бараһан газар	Никомеди
Үмэнэхи хаан	Констанций Хлор ба Галерий
Дараахи хаан	II Констанций, Констант ба II Константин
Хаанай удам	IV Александр
Эсэгэ	Констанций Хлор

Ном зохёол

• Vogt J., Constantin der Grosse and sein Jahrhundert. 2 Aufl., Münch., [1960];
• Mac Mullen R., Constantine, L., 1970;
• Krawczuk A., Konstantyn Wielki, Warsz., 1970.