Цырен Галанов

Цырен Раднаевич Галанов (1932—2009) — Буряадай уран зохёолшо, ирагуу найрагша.

Тэрэ 1932 ондо Хэжэнгын аймагай Ушхайта нютагта ойн харуулшанай бүлэдэ түрэһэн байна. Уран зохёолшын бага наһан Эсэгэ ороноо хамгаалгын агууехэ дайнтай тохёолдоһон юм. Энэ үеһөө хойшо Цырен Галанов хүндэ хүшэр ажал хүдэлмэриие бэе дээрээ үзэжэ, ямар сэнгээр хилээмэн, эрдэм һургуули олдодог юм гэжэ мэдэхэ болоһон байна. Дайнай үеһөө эхилээд, аха зониие дахажа мал адуулаа, үбһэ, таряа хуряалсаа, үбэлэй һүниин утада хурьга абалсаа.

Цырен Галанов 1958 ондо Москвагай М. Горькиин нэрэмжэтэ Литературна институт амжалтатайгаар дүүргээд, Уласайгаа радиодо олон жэлэй туршада редактораар, Буряадай Уран зохёолшодой холбоондо литературна консультантаар, түрүүлэгшын орлогшоор хүдэлһэн байна.

Бага наһандаа Ц. Галанов А. Шадаевай үльгэр, онтохонуудые, X. Намсараевай «Цыремпил», Ц. Доной «Хиртэһэн һара» гэжэ зохёолнуудые уншажа, түрэһэн дайдадаа, түрэлхи хэлэндээ дуратай болоһон байна.

Энэл үедөө өөрөө шүлэгүүдые бэшэжэ туршадаг болобо. Арбан табан наһатайдаа Цырен Галанов түрүүшынгээ шүлэгые «Залуу наһанай дуун» гэжэ номдо хэблүүлбэ. Удангүй залуу зохёолшо шүлэг бэшэхэеэ болибошье, прозынгоо номууд соо поэзиин халуун охи үлөөһэн байдаг гэжэ тэмдэглэлтэй. Цырен Галановай түрүүшын рассказууд 1957 ондо «Эсэгын хүбүүн» гэжэ нэрэтэйгээр Буряадай номой хэблэлдэ гаргагдаба. 1960 ондо «Харгы» гэжэ хоёрдохи ном гараа. Цырен Галанов хамтадаа хорёод ном ород, буряад хэлэн дээрэ хэблүүлэнхэй. Эдээнэйнь дунда «Хун шубуун» гэжэ 1975 ондо гараһан роман онсо һуури эзэлнэ. Мүн «Рэгзэмаа», «Мүнхэ хабар», «Дулмаадай», «Тайгын эзэн», «Саран-Хүхы» гэжэ мүнөө үеын байдалда зорюулагдаһан повестьнууд Цырен Галановай зохёохы ажалай шатанууд боложо үгэһэн байна. 2002 ондо «Мүнхэ зула» гэһэн шэлэгдэмэл зохёолой ном гараа. Энэ ном соогоо эгээл эрхим зохёолнуудаа бүридхэжэ, үргэн уншагшадтаа дурадхаа.

Цырен Галановай «Түрүүшын саһан», «Эсэгын хүбүүн», «Алирһанай улайха хаһа», «Зүрхэнэй дурасхаал» гэжэ номууд ород хэлэн дээрэ Москвада «Советская Россия», «Современник» гэжэ хэблэлнүүдтэ, мүн Буряадай номой хэблэлдэ гараһан юм.

1966 ондо Буряадай академическэ театрай тайзан дээрэ Цырен Галановай «Жаргал», 1970 ондо «Намарай гурбан үдэр» гэжэ зүжэгүүдынь табигдаһан байна.

Ц. Р. Галанов СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн, Буряадай арадай уран зохёолшо, Буряад ба Ород Уласай соёлой габъяата хүдэлмэрилэгшэ, Буряад Уласай Гүрэнэй шангай лауреат, «Хүндэлэлэй тэмдэг» ордентой.