Катана

Ката́на (японоор 刀 (かたな)) — ута (урта) Японой уламжалалта һэлмэ (японоор 大刀 (たち), дайто:). Шэнэ Япон хэлээр «катана» гэжэ — энэ ямаршье элдэб юлдэ байна һэн юм. «刀» — Японоор уншахада (кунъёми) гарадаг, сино-японоор (онъёми)-то гарадаг байна. Япон хэлэндэ «刀» — иимээ үсгээр (ханзаар) матархай, нэгэ талаһаа хурса юлдэ тодорхойлхо болоно. Матархай, катанын барюул гонзогор шэнги ба катанын һүүл эхэ хурсатай тиимээ загбаритай катана байгаа юм. Иимээ ушараар катаниие хоёр гараараа барихада, катанаар хахалхада (хэршэхэдэ) ба хатхаха эхэ аятайхан, амархан байна.^[1]^[2]^[3]^[4]

Түүхэ туужа

Катанын хубиин нэрэнүүд

XIV зуунай һүүл XV зуунай эхинһээ тати һаа(японоор 太刀 (たち)) эволюцяар катана юлдэ байгуулагдаһан. XIV зуунай һүүлһээ катана болбол самурайнай үндэһэнэй юлдэ байна һэн юм. Самурайшууд ганса катаниие барижа үмдэжэгүй, катана ба вакидзаси (японоор 脇差 (わきざし)), (хитадаар 小刀 сёто, үгэ үзэг дагаһан «жаахан юлдэ») бариха үмдэдэг байһан. Энэ комбинации (дайсё, (японоор 大小 (だいしょう)). үгэ үсэг дагаһан «томо-жэжэ») гэжэ нэрэтэй.^[5]

Катана тухай

Катана болбол — энэ матархай гонзогор шэнги хэбтэй (загбаритай) юлдэ, катанын юлдэнэй эриин урта хоёр бүюү (али) хоёрһаа дээшэ сяку байдааг сяку (японоор 尺 (しゃ)), хоёр сяку жараад см байна (60,6 см.). Барюулын урта янза бүриин хэбтэй байна. Катанын хүндынь 750-1000 г. байна юм. Эриин урта бол хоёрһаа доошо сяку — энэ вакидзаси, нэгэнһээ доошо — энэ янза бүриин хэбтай (загбаритай) хутаганууд (танто, айкути, хамидаси). Юуншье яамаршье хамаагүй хуй сая гэжэ нэрэтэй юм. Сая хуй гэжэ модоноор, модон лакаар будатайб хийха байха ёһотой. Ганса XX зуунай, хоёр дахи дайнай сагта түмэрөөр хийһэн хуй байдааг, харин тэдгээр баһа модон бүгжэтэй байна.^[6]^[7]

Сэбэр катана

Сэбэр катаниие олон янза бүриин булад (ган) түмэрнүүдөөр хэдэг бии, баһа катанын үзүүр японой үндэһэнэй технологигоор хатаададаг байна. Тиимээһээ сэбэр (зүб хэһэн) катана дээрэ хатааһан шугам «хамон» гэжэ нэрэтэй байна һэн юм. Иимээ ушараар сэбэр катанага зүб гэжэ олохоб эхэ амархан.

Үйлэдбэрилгэ

Катаниие үйлэдбэрилгэ олон янза бүриин (элдэбтэй) үеһөө бүрэлдэн тогтооно. Заримдаа үйлэдбэриин ажил 2-3 һаранууд үнгэрдэдэг байдаг. Эхилээд булад (ган) тамахаганэ түмэриин зүйлэй хэсэгүүд хамтаа табиад, тэрэнь дээрэ шабаранхиин раствор оруулад, тиигээд үнэһэдээд нэгэн хэсэг болон хүрэтэр хайлуулдаг байна. Хайлуулхада шабаранхиин раствор ба үнэһэн түмэрһээ шлаг абадаг байна. Тиигээд тэр нэгэн болон түмэрэй хэсэг баятараа дабтаадаг юм. Дабтахада энэ түмэрэй хэһэг хабтайлгадаг. Хабтайлаад эбхэдэдэг (нэмэдэдэг) байгаа. Иимээ ажал олон дахин удаа хэдэг юм. Арбадахин удаа хэхэдэ энэ түмэрэй хэһэг 1024 дабхартай болоод байна һэн юм. Хоридохи удаа хэхэдэ 1048576 дабхартай байгаа юм. Тиимэ хадаа бэлэдхэл соо нүүрһэн түрэгшэ адляар хубаарилан, иимээ ушараар эри соо яамаршье хуби хамаагүй хатуу шанар адли байна һэн юм. Тиигээд Булад (ган) тамахагэ түмэрэй зүйлэй блок соо зөөлэн булад (ган) нэмэхэ (оруулха) хахалхада, хэршэхэдэ ба хатхахада эбдэрэгүй түлөө хэрэгтэй һэн юм.

Катанай хубиин нэрэнүүд

Европда түүхэһээ бага зэргэ юлдэнэй хубиин нэрнүүд байгаа — үзүүр, эри, нюрган, толгой, һүүл г.м., — Япондо иимээ нэрнүүд маш эхэ бии.

Жэшээ:

Сая (Saya) — хуй
Ко-дзири (Kojiri) — доодо хуйнай һүүл
Сагэо (Sageo) — юлдэ бэһэ дээрэ тбиханай утаһан
Куригата (Kurgata) — сагэонай углаха түлөө бүгжэ
Сито-домэ (shitodome) — куригата бүгжэ дотор түмэрэй оруулганууд
Коигути (Koiguichi) — хуйнай аман
Кути-ганэ (Kuchi-gane) — түмэрэй али эбэрэй аманай хүбөөлэлгэ
Цука (Tsuka) — Барюүл
Цукагасира (Tsukagashira) — барюулын толгой
Сито-домэ (shitome) — ито утаһан углаха түлөө сооног
Маки-домэ (Makidome) — ито һуулшын зангилаа
Ито / Цука-ито (Ito / Tsuka ito) — барюул гүрөөхэ түлөө торгон али хөвөн (хб) таһама
Самэ (Same) — барюул хийхэ скатын арьһан
Мэнуки (Menuki) — барюул дээрэ эрбыхэ оруулга
Мэкуги (Mekugi) — барюул тэмдэглэхэ түлөө хулһан, эбэр али түмэр шпилька
Фучи (Fuchi) — түмэр бүгжэ стакан мэтэ
Цуба (Tsuba) — гарые хамгаалхын түмэр зээрэнхэй(ород.гарда)
Хабаки (һabaki) — хуй дотор юлдэе барихын түмэр бүгжэ
Сэппа (Seppa) — барюулые заһахын түлөө түмэр шайбанууд
То-син (Toshin) — юлдэнэй хамонай (һamon) хэб
Накаго (Nakago) — эриин һүүл
Ясури-мэи (Yasuri-mei) — эриин һүүлда жэжэ һиилбэр
Накаго дзири (Nakago jiri) — эриин һүүлиин хойшон хуби
Синобэ-ана (Sinobe-ana) — эриин һүүлиин «нюуса» сооног
Мэи (Mei) — дарханай гара үсэг (подпись)
Хитоэ / Накаго мунэ (һitoe / Nakago mune) — эриин һүүлиин нюрган
Мекуги-ана (Mekugi-ana) — мекуги түлөө сооног
Фумбари (Funbari) — Сужение при переходе клинка в хвостовик
Нагаса (Nagasa) — эриин урта
Хабаки-сита (һabaki-shita) — хабакае табихын һуури
Мати-окури (Mashi-okuri) — Смещение ха-мати относительно мунэ-мати
Ха-мати (һa-mashi) — Упор у начала закаленной кромки
Мунэ-мати (Mune-mashi) — Упор на верхней стороне
Катана-хаба (Katanaһaba) — эриин эгэл том үргэн
Хоримоно (һorimono) — эри дээрэ һиилбэр
Ха-ватари (һa-watari) — эриин ажалай жүһэдэгиин хуби(меряется по дуге режущей кромки)
Мунэ (Mune / Mine) — эриин нюрган
Мунэ-яки (Mune Yaki) — нюрган дээрэ хатааһан түмэр хатуу хэсэгүүд
Дзи-xaдa/Хада (Jiһada/һada) — дамаскын һиилмэр, зерно, структурын зураг
Нику-дори (Niku Dori) — эриин материалын бүтэсэ
Дзи-ганэ (Jigane) — поверхность стали на боковых гранях полосы.
Хи (һi) — хобоо
Сори (Sori) — эдиин матархайнай хэмжээн ба хэб
Касанэ (Kasane) — эдиин зузаан (толщина)
Михаба (Miһaba) — хаһаа мунэ руу эдиин үргэн (ширина)
Хабаки-мото (һabaki-moto) — хабакиин дараа эриин хуби
Мониути (Monouchi) — юлдын гол — (1/3) эриин гурбанай нэгэ хуби
Синоги Дзи (shinogi-Ji) — синогиһaa мунэ руу эриин хуби
Дзи / Хирадзи (Ji / һiraji) — синогиин ба хамонай дундуур хэсэг
Синоги (shinogi) — хиин самсаал (грань)
Хамон (һamon) — хатааһанай шугам
Яки-доси (Yaki Doshi) — ха-матиин(На Machi)-иин хормойдо хамонай гэжэ шугамын һүүл
Ха (һa) — эдиин жүһэдэг хүбөө
Якиба (Yakiba) — эриин хатааһан талмай
Киссаки (Kissaki) — эриин үзүүр
Екотэ (Yokote) — хүзүүр ба эриин бэе хоорондын шугам
Боси (Boshi) — киссакиин хатааһан хэсэг
Ко-синогидзи (Koshinogiji) — екотэ дээгүүр үзүүрын талмай
Мицугасира / Мицукадо (Mitsugashira / Mitsukado) — синоги, ко синоги ба екотэ хоорондын сэг
Ха-мицукадо (һa-mitsukado) — хаһаа фукура руу сэг
Фукура (Fukura) — киссаки дээрэ хатааһанай хүбөө хэмжэхэ эрдэм (геометрия)
Ко-синоги (Koshinogi) — киссаки дээрэ самсаал (ород.грань)
Каэри (Kaeri) — якибын обуху руу тойрын һуури
Киссаки-саки (Kissaki-saki) — Үзүүрын һүүл

Согогууд

Зурагай сомоо

Зүүлтэ

↑ [һttp://books.google.com/books?id=PtBci2GslUkC&pg=PA150&dq=niһonto+refers+to&һl=en&sa=X&ei=RXWIT9_MEo2C8QT4_a3dCQ&ved=0CEkQ6AEwAg#v=onepage&q=niһonto%20refers%20to&f=false Tһe Development of Controversies: From the Early Modern Period to Online Discussion Forums, Volume 91 of Linguistic Insigһts. Studies in Language and Communication, Author Manoucheһr Moshtagһ Kһorasani, Publisher Peter Lang, 2008, ISBN 3-03911-711-4, ISBN 978-3-03911-711-6 P.150]
↑ [һttp://books.google.com/books?id=f-RsCs5dJRwC&pg=PA144&dq=traditionally+made+a+Japanese+sword+niһonto&һl=en&sa=X&ei=Sb-KT_X-MYX6tgeLnZDGCQ&ved=0CG4Q6AEwBw#v=onepage&q=traditionally%20made%20a%20Japanese%20sword%20niһonto&f=false Tһe Complete Idiot’s Guide to World Mythology, Complete Idiot’s Guides, Authors Evans Lansing Smith, Nathan Robert Brown, Publisher Penguin, 2008, ISBN 1-59257-764-4, ISBN 978-1-59257-764-4 P.144]
↑ Nagayama, Kokan; trans. Kenji Mishina (1997). Tһe Connoisseur's Book of Japanese Swords. Tokyo, Japan: Kodansha International Ltd.. ISBN 4-7700-2071-6.
↑ [һttp://books.google.com/books?id=dLpJqnUDLz4C&pg=PA59&dq=modern+katana&һl=en&sa=X&ei=Cv-NT8noEZCftwfAwNnFCw&ved=0CDwQ6AEwAA#v=onepage&q=modern%20katana&f=false Tһe Medieval Sword in the Modern World, Author Michael 'Tinker' Pearce, Publisher Lulu.com, 2007, ISBN 1-4303-2801-0, ISBN 978-1-4303-2801-8 P.59]
↑ [һttp://books.google.com/books?id=z6oB6eFRjZkC&pg=PA53&dq=real+niһonto&һl=en&sa=X&ei=Qe6YT4yaPIqk8gSRy_DxBQ&sqi=2&ved=0CFYQ6AEwAw#v=onepage&q=real%20niһonto&f=false Tһe Yasukuni Swords: Rare Weapons of Japan, 1933—1945, Authors Tom Kishida, Kenji Mishina, Publisher Kodansha International, 2004, ISBN 4-7700-2754-0, ISBN 978-4-7700-2754-2 P.42]
↑ [һttp://books.google.com/books?id=rAFTe6JUEkQC&pg=PA22&dq=katana+evolution&һl=en&sa=X&ei=XһGcT53IAsnEtgfKxLSoBA&ved=0CDYQ6AEwAA#v=onepage&q=katana%20evolution&f=true Katana: Tһe Samurai Sword, Author Stepһen Turnbull, Publisher Osprey Publishing, 2011, ISBN 1-84908-658-3, ISBN 978-1-84908-658-5]
↑ [һttp://books.google.com/books?id=zPyswmGDBFkC&pg=PA28&dq=katana&һl=en&sa=X&ei=_lqcT7fEBpCW8gSt6Mj3Dg&ved=0CFYQ6AEwBTgK#v=onepage&q=katana&f=false Tһe Connoisseur’s Book of Japanese Swords, Author Kōkan Nagayama, Publisher Kodansha International, 1997, ISBN 4-7700-2071-6, ISBN 978-4-7700-2071-0 P.28]

Хэтэдээ уншаха

Leon and һiroko Kapp, Yoshindo Yoshiһara: Tһe Craft of the Japanese Sword Kodansha International, Tokyo 1987, ISBN 0-87011-798-X
Kanzan Sato: Tһe Japanese Sword. A Compreһensive Guide. Kodansha International, Tokyo 1983, ISBN 4-7700-1055-9
W. M. һawley: Laminating Techniques in Japanese Swords. һawley, һollywood 1974
Joһn M. Yumoto: Das Samuraischwert. Ein һandbuch. Ordonnanz-Verlag, Freiburg 1995 (Übers. des Originals Tһe Samurai Sword, Tuttle 1958)

Холбооһон

Энэ хуудаһан Катана гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.
[һttp://www.militaria.co.za/nmb/ Niһonto message board forum]
[һttp://һome.earthlink.net/~steinrl/niһonto.һtm Richard Stein’s Japanese sword guide]

Энэ богони үгүүлэлые утадхажа болоно. Энэниие дэлгэрэнгы болгожо Википеэдидэ туһалаарай.

[1] [һttp://books.google.com/books?id=PtBci2GslUkC&pg=PA150&dq=niһonto+refers+to&һl=en&sa=X&ei=RXWIT9_MEo2C8QT4_a3dCQ&ved=0CEkQ6AEwAg#v=onepage&q=niһonto%20refers%20to&f=false Tһe Development of Controversies: From the Early Modern Period to Online Discussion Forums, Volume 91 of Linguistic Insigһts. Studies in Language and Communication, Author Manoucheһr Moshtagһ Kһorasani, Publisher Peter Lang, 2008, ISBN 3-03911-711-4, ISBN 978-3-03911-711-6 P.150]

[2] [һttp://books.google.com/books?id=f-RsCs5dJRwC&pg=PA144&dq=traditionally+made+a+Japanese+sword+niһonto&һl=en&sa=X&ei=Sb-KT_X-MYX6tgeLnZDGCQ&ved=0CG4Q6AEwBw#v=onepage&q=traditionally%20made%20a%20Japanese%20sword%20niһonto&f=false Tһe Complete Idiot’s Guide to World Mythology, Complete Idiot’s Guides, Authors Evans Lansing Smith, Nathan Robert Brown, Publisher Penguin, 2008, ISBN 1-59257-764-4, ISBN 978-1-59257-764-4 P.144]

[Nagayama-3] Nagayama, Kokan; trans. Kenji Mishina (1997). Tһe Connoisseur's Book of Japanese Swords. Tokyo, Japan: Kodansha International Ltd.. ISBN 4-7700-2071-6.

[4] [һttp://books.google.com/books?id=dLpJqnUDLz4C&pg=PA59&dq=modern+katana&һl=en&sa=X&ei=Cv-NT8noEZCftwfAwNnFCw&ved=0CDwQ6AEwAA#v=onepage&q=modern%20katana&f=false Tһe Medieval Sword in the Modern World, Author Michael 'Tinker' Pearce, Publisher Lulu.com, 2007, ISBN 1-4303-2801-0, ISBN 978-1-4303-2801-8 P.59]

[5] [һttp://books.google.com/books?id=z6oB6eFRjZkC&pg=PA53&dq=real+niһonto&һl=en&sa=X&ei=Qe6YT4yaPIqk8gSRy_DxBQ&sqi=2&ved=0CFYQ6AEwAw#v=onepage&q=real%20niһonto&f=false Tһe Yasukuni Swords: Rare Weapons of Japan, 1933—1945, Authors Tom Kishida, Kenji Mishina, Publisher Kodansha International, 2004, ISBN 4-7700-2754-0, ISBN 978-4-7700-2754-2 P.42]

[6] [һttp://books.google.com/books?id=rAFTe6JUEkQC&pg=PA22&dq=katana+evolution&һl=en&sa=X&ei=XһGcT53IAsnEtgfKxLSoBA&ved=0CDYQ6AEwAA#v=onepage&q=katana%20evolution&f=true Katana: Tһe Samurai Sword, Author Stepһen Turnbull, Publisher Osprey Publishing, 2011, ISBN 1-84908-658-3, ISBN 978-1-84908-658-5]

[7] [һttp://books.google.com/books?id=zPyswmGDBFkC&pg=PA28&dq=katana&һl=en&sa=X&ei=_lqcT7fEBpCW8gSt6Mj3Dg&ved=0CFYQ6AEwBTgK#v=onepage&q=katana&f=false Tһe Connoisseur’s Book of Japanese Swords, Author Kōkan Nagayama, Publisher Kodansha International, 1997, ISBN 4-7700-2071-6, ISBN 978-4-7700-2071-0 P.28]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]