Компьютер: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа

'''Сахим тоосолуур''' ({{lang-ru|Электро́нная вычисли́тельная маши́на}}, '''ЭВМ'''), мүн баһа '''компьютер''' ({{mongolUnicode|ᠻᠣᠮᠫᠤᠢᠲᠧᠷ|h}}, {{lang-en|''computer''}}) гэдэгынь нэгэн [[түб процессор]] гү, али хэд хэдэн түб процессорнууд үгэгдэһэн [[компьютерэй заабари|заабари]]ин ёһoop өөрын системын түхөөрэмжэнүүдтэйтүхеэрэмжэнүүдтэй [[мэдээсэл дамжуулха шугамууд]]аар харилсажа, мэдээсэлые һолилсохо ба болбосоруулан, тэдэгээрэй үйлэ ашаглалгые ударидаха согсо байгууламжа юм.

Компьютерынь маша олон дүрсэ, хэлбэреэр байдаг. Оршон үеын компьютертой түһөөтэй түхөөрэмжэнүүдыньтүхеэрэмжэнүүдынь [[20-р зуун]]ай дунда үедэ ([[1940]]—[[1941]] оной үе) гараһан болобошье компьютер гэдэг ухагдахуун ба компьютертой түһөөтэй машинанууд уридынь байһан. Анханай сахилгаан компьютернуудынь бүтэн дугаарые дүүргэхээр хэмжээтэй байһан ба энэнь хэдэн зуун [[персонал компьютер]]эй эдидэг хүсөөр ашагладаг байгаа.<ref>In 1946, [[ENIAC]] consumed an estimated 174 kW. By comparison, a typical personal computer may use around 400 W; over four hundred times less. (Kempf, Karl (1961). «Historical Monograph: Electronic Computers Within the Ordnance Corps». Aberdeen Proving Ground (United States Army). 1961)</ref> Оршон үеын компьютернуудынь үмэнэхи үеынхитэй харисуулхад маша бишыхан түхөөрэмжэнүүдтэйтүхеэрэмжэнүүдтэй ба үүнһөө сая, [[тэрбум]] хин үлүү хүсэн шадалтай.<ref>Early computers such as [[Colossus computer|Colossus]] and [[ENIAC]] were able to process between 5 and 100 operations per second. A modern «commodity» microprocessor (as of [[2007]]) can process billions of operations per second, and many of these operations are more complicated and useful than early computer operations.</ref> Мүнөө үедэ бол энгын компьютернуудынь [[бугуйн саг]]да таарахаар бишыхан хэмжээтэй байжа болохо болоод [[сагай зай|сагай зайһаа]]һаа хүсөө абаха боломжотой болоһон.

Персонал компьютернуудынь мэдээсэлэй эрэ үеын бэлгэ тэмдэг болоһон ба ехэнхи хүнүүдэй «компьютер» гэхээр һанаада ородог зүйл болоһон. Харин мүнөө үедэ хамагай үргэн тархаһан компьютерэй түрэлынь [[тусхай зорюулалтын компьютер]]ууд юм. Эдэгээрынь бусад түхөөрэмжыетүхеэрэмжые ударидадаг маша бишыхан түхөөрэмжэнүүдтүхеэрэмжэнүүд юм. Жэшээнь, тусхай зорюулалтын компьютернуудынь үйлэдбэриин машинанууд, [[дигитал аппарат]]ууд, хүүгэдэй тоглоомуудта байдаг.

Энэнь, [[персонал дигитал туһалагша|персонал дигитал туһалагшаһаа]]һаа абахуулаад [[суперкомпьютер]] хүрэтэрхи хүсэн шадал ба багтаамжатай компьютернууд бол нэгэн адли үүргэ даалгабариие хэрэгсээтэ багтаамжа, саг хугасаатайгаар бэелүүлжэ шадана гэһэн үгэ юм.

Энэ үеын компьютернууд нүсэр томо хэмжээтэй, удаан, баһа үндэр үртэгтэй байба. Тэдгээрэй гол түлөөлэгшэнь 1946 ондо [[Преспер Экерт]] (Presper Eckert), [[Джон Мохли]] (John Mauchly) хоёр суглуулһан ENIAC (Electronic Numerical Integrator And Computer) гэһэн анханай электрон тоосоолхо түхөөрэмжэтүхеэрэмжэ юм. Энэнь 10-тын тоололой системэдэ ажалладаг компьютер байба. Түүниин сахилгаан хэлхээндэ электрон лаампа (vacuum tube) гэһэн элементые ашаглаһан байгаа. Энэнь агаарыень һоруулжа, вакуумжуулһан шэлэн хорго болоод дотороо электродууд агуулна. Электродууд эсэргүү сэнэглэгдэһэн тохёолдолдо эндэ электроной урасхал үүдэнэ. Энэ урасхалые ударидан [[сахилгаан гүйдэл|гүйдэл]] хүсэдэлэй үдхэгшэ (amplifier) гү, али логик түлхюурэй (switch) горимдо ажаллажа болодог байна. Ү.х. сул сахилгаан дохёое хүлээн абаад үдхэжэ гаргаха, сахилгаан дохёоной урасхалые агшан зуур хааха/нээхэ боломжотой юм. ENIAC компьютер ойролсоогоор 18 мянган электрон лаампа агуулһан байгаа. Тухайн үеын электрон лаампа хүнэй бамбаалай хуруун шэнээ хэмжээтэй байһан тула ENIAC обор хэмжээ маша томо хэмжээтэй болоһонһоо гадна маша ехэ сахилгаан хэрэглэжэ, маша ехэ халадаг байба. Тиимэһээ абарга томо компьютерые хүргэхын тулада мүн абарга томо хүргүүрүүдые ашагладаг байгаа.