Башкирнууд: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа
Зосоохинь усадхагдаа Зосоохинь нэмэгдээ
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы |
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы |
||
17 мүр:
'''Башкирнууд '''({{Lang-ba|башҡорттар}}, ''başqorttar'' باشقۇرتتار; {{Lang-ru|башкиры}}, ''baškiry'') гээшэ [[Ураал уула|Ураал уулын]] баруун зүүн талаар, Зүүн Европа Хойто Азитай уулзадаг сэгтэ байрладаг [[Башкортостан|Башкортостанда]] ажаһуудаг тюрк арад түмэн юм. Башкирнуудай олон бүлэгүүд баһал [[Оросой холбоото улас|Оросой]] [[Татарстан]], [[Пермиин хизаар]], [[Челябинскын можо|Челябинскын]], [[Оренбургын можо|Оренбургын]], [[Тюмениин можо|Тюмениин]], [[Свердловскын можо|Свердловскын]], [[Курганай можо|Курганай]], [[Самарын можо|Самарын]] ба [[Саратовой можо|Саратовой можонуудта]], [[Казахстан]], [[Украина]], [[Узбекистан|Узбекистанда]] гэхэ мэтэ уласуудта ажаһууна.
Башкирнуудай ехэнхи хуби тюрк хэлэнүүдэй [[хибчаг хэлэнүүдэй бүл|хибчаг]] һалаада тогтодог [[Башкир хэлэн|башкир хэлээр]] дуугарна<ref name=autogenerated1>{{cite web|url=http://www.vokrugsveta.ru/encyclopedia/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%B8%D1%80%D1%8B|title=Башкиры|publisher=[[Вокруг света]]|accessdate=2015-03-27}}</ref>. Шажанай талаар башкирнууд диилэнхидэ [[ханафи һургуули|ханафи]] мазхабай [[суннизм|сунни]] [[Лалын шажан|лалын шажантан]].
== Түүхэ ==
Башкирнууд түрүүшынхиеэ Хитад [[Суй улас|Суй уласай]] «Суйн ном» (636 он) түүхын бэшэгтэ [[Гаоцзюйн]] 45 обог удам дунда һанагдана<ref>Вэй Чжэн. Хроника государства Суй. Пекин, Бона, 1958, Гл. 84, С 18б, 3.</ref>.
IX зуун жэлһээ хойшо [[Араб хэлэн|араб]] ба [[перс хэлэн|перс хэлэнэй]] бэшэгүүдтэ башкирнууд тухай хөөрэнэ. Саллам ат-Тарджуман (9 зуун); Ибн Фадлан, Аль-Масуди, ба Абу Зайд аль-Балхи (10 зуун); Саид Аль-Андалуси ба Мухаммед аль-Идриси (12 зуун); Ибн Саид ал-Магриби, Якут аль-Хамави ба Казвини (13 зуун); Аль-Димашки ба Абуль-Фида (14 зуун) башкирнууд тухай бэшэбэ<ref>[http://www.bashkortostan.ru/republic/history.php Республика Башкортостан. История]</ref>.
X—XIII зуун жэлэй хоорондо башкирнуудай баруун тала [[Эжэл Булгар]]ай хэһэг байгаа. 1220 онһоо 1234 он хүрэтэр башкирнууд монголшуудые дайлажа, зүүн тээшэ Монголой добтолгонуудые буусажа баряа. Монгол-башкир дайн 14 жэл үргэлжэлһэн. XIII зуунда Башкиртостанай нютаг орон [[Ехэ Монгол Улас]]ай эзэлһэн.
1236 оной хүрэтэр Башкортостанай нютаг орон [[Чингис хаан|Чингис хаанай]] [[Ехэ Монгол Улас|гүрэндэ]] оруулба. XIII ба XIV зуун жэлэй үедэ Башкортостан [[Алтан Ордон|Алтан Ордоной]] нэгэ хэһэг байгаа. [[Бата хаан|Бата хаанай]] дүү, Шибан, Ураал уулын зүүн талада байрладаг башкир нютагые хүртэбэ.
1557 ондо башкирнууд Оросой мэдэлдэ оробо. Үндэһэтэнэй ба богоолшолхо ноёрхолой ушар XVII-XVII зуун жэлэй Башкир буһалгаанай боложо, башкирнууд [[1773—1775 оной Таряашадай дайн]]да хабаадалсаба. 1917 ондо [[Зүблэлтэ Орос|зүблэлтэ засаг]] һуулгагдаба. 1918 ондо [[сагаантан]]ай Уфын директориин засагай доро байгаа. 1919 оной 3 һарын 23-да РСФСР бүридэһэн Башкир АССР байгуулагдаба. 1992 оной 2 һарада Башкортостан Улас шэнээр нэрлэгдэбэ.
== Хүн зон зүй ==
| |||