Монгол: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа
Зосоохинь усадхагдаа Зосоохинь нэмэгдээ
м →Ус агаар: clean up using AWB |
м clean up using AWB |
||
75 мүр:
=== Манжын эрхэшээлдэ ===
[[Файл:BogdKhan.jpg|thumbnail|right|200px|Наймадугаар Жабзандамба Хутагта]]
[[17-р зуун]]ай үеһөө [[Манжа угсаатан|Манжууд]] зүүн Азида хүсэрхэгжэжэ эхилһэн юм. [[1636]] ондо [[Алтан ураг]]ай һүүлшын хаан [[Лигдэн хаан|Лигдэн]] өөд болоһоноор [[Үбэр Монгол]]ые эрхэндээ оруулжа, [[1691]] ондо [[халха]]нууд дагаар ороһон юм. Иигэһэнээр [[Ойрад]]һаа бусад Монголшууд [[Манжа Чин улас|Манжа Чин Уласай]] бүрэлдэхүүндэ оробо. 1696 ондо Манжын түрэмгылэлдэ [[Галдан]] хаан илагдан наһа бараһаншье 1755 он хүрэтэр [[Зүүнгарай хаанта улас]] тусгаар байһан. Ехэнхи түүхэшэд Монголшууд 1691 ондо Манжын даралалда ороһон гэжэ үзэдэг болобошье энэнь
=== Тусгаар тогтонол ===
86 мүр:
{{Main|Бүгэдэ Найрамдаха Монгол Арад Улас}}
[[Файл:Sukhe-bator.jpg|thumbnail|left|200px|[[Дамдины Сүхбаатар]]]]
Монгол улас хэдийгээр бүрэн тусгаар тогтоносон болобошье 1921 оной хубисхалаас хойшо 68 жилийн турш [[ЗХУ]]-ын нүлөөнд, улас төр, эдэй засагай хубид Зөвлөлтийн загварыг баримтлан хөгжиж ирсэн юм. Гэвч түүхийн энэ үедэ Монголд соёл, шинжлэх ухаан, техник технологийн
=== Арадчилһан дэглэмт ===
93 мүр:
1990 оной 3 һарын 7-нд [[Монголой Арадчилһан Холбоо|МоАХ]]-ны зарим гишүүд Монголд анх удаа улас түрын өлсгөлөн зарлан, тухайн үедэ түрын эрх барьж байһан [[МАХН]]-ын түб хорооной Улас түрын товчоог огцрохыг шаарадсан байна. Тэдний шаарадлагыг эрх баригчид хүлеэн авч 3 һарын 9-ний орой Улас түрын товчоо бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ огцорч, Монгол уласта олон намын оролцоо бүхий чөлөөт сонгууль явуулах боложоээ.
анханай чөлөөт арчилһан сонгуулиар байгуулагдаһан [[Арадай Ехэ Хурал]] 76 хоног хуралдаж [[1992]] оной 1 һарын 12-нд хүний эрх, эрх чөлөө, хувийн өмч эзэмшэхэ эрхийг баталгаажуулһан шинэ [[Монгол Уласай Yндсэн Хуули|Үндэһэн хуулийг]] баталснаар Монгол улас арадчиллын замыг
== түрын байгуулалт ==
306 мүр:
Монгол уласта 67000 км урттай 3811 гол горхи, 500 м³ эзлэхүүнтэй 3500 гаруй нуур 7000 орчим булаг шанд, 540 м² талбай бүхий 190 гаруй мөсөн гол 250 гаруй Рашаантай болоод газрын доорх усны 139 орд газар байна. Улаанбаатар хот бол хот дотроо рашаантай байдаг дэлхэйн 2-хон нийслэлийн нэг юм. Монгол уласай эгээн томо мөсөн гол бол Алтай Таван богд дахь Потанни мөсөн гол болоод 20 км орчим урттай юм. /Гэхдээ дэлхэйн цаг уурын өөрчлөлтөөс шалтгаалан үүнээс богонихон болоһон байна лээ гэсэн мэдээг харамсалтайгаар дуулгаж байгааг өршөөн үү/
Монгол уласай гол мөрнийг хойд мөсөн далайн, номгон далайн болон түб азийн гадагшаа урсгалгүй һаба газрын гэжэ гурав хуваана. [[Орхон]] бол Монголой эгээн урт гол юм (Урт нь 1124 км, усаа цуглуулах талбай 133000 км²). Харин БНХАУ-д урсдаг уртыг нь оруулж тооцвол Хэрлэн гол Монголой эгээн урт гол /1200 км/ юм. Үүнээс 1090 орчим км нь Монголой
=== Ургамал, амьтан ===
377 мүр:
=== Шашин ===
түб Азийн нүүдэлшэдэй адли бөөгийн шашин, мүнх тэнгэрийн шүтлэгийн
20-р зуунай үеэр коммунист засагай газар нь шашны уламжлалт ёслол, үйлүүдийг зогсоож байжээ. [[Ехэ Хэлмэгдүүлэлт]]ийн үеэр [[Хорлоогийн Чойбалсан]]гийн ударидлага доор Монголой ихэнх сүм хийдүүд ба лам нарыг хэдэн мянгаар нь хороож байжээ.
388 мүр:
[[Социолизм|Социализмын]] үедэ боловсролын һалбари нь эгээн амжилттай хөгжжээ. Бичиг үсэг үл мэдэх ябадал нь нүүдэлчин өрхүүдийн хүүхдүүдэд зориулагдсан дотуур байртай сургуулиудын тусламжтайгаар бараг бүтнээрээ арилгагджээ.
1911 оной үндэһэний эрх чөлөөний хубисхалын дараа хойч залуу үеээ дэлхэйн олон улас түмний адли эрдэм боловсролд сургах талаар шинэ дэвшилтэт үзэл санаа сэргэсэн юм. Улмаар 1921 оной арадай хубисхалын ялалтын үр дүнд анханай бага сургууль (одоогийн [[3 дугаар сургууль]]) байгуулагдаһан бол 1923 оной 2 һарын 16-ны өдөр шинэ Монгол уласай анханай дунд сургууль болох [[1 дүгээр сургууль]] үүсэн байгуулагджээ. Энэ сургуульд [[Монгол хэл|Монгол хэл бичиг]], [[Орос хэл|Орос]], [[Англи хэл|Англи]], [[Франц хэл|франц]], [[Герман хэл|Герман]], [[Хитад хэл]]нүүд болон [[Математик|Тооной ухаан]], [[Физик|Бодисын зүй]], [[Хими|Хувилахуй ухаан]] , [[Одон орон|Одон орныг судлахуйн ухаан]], [[Газарзүй|дэлхэйн байдал]], [[Түүх]], [[Биеийн тамир|Биеийн хөгжил]], [[Дуу хөгжим]], [[Уран зохиол|
1990-ээд оноос дотуур байртай сургуулиудад хийх хөрөнгө оруулалт багассанаар бичиг үсэг үл мэдэх ябадал арай ихэсчээ.
453 мүр:
== Спорт ==
[[Файл:WrestlingHouse.JPG|thumbnail|right|200px|[[Бөхийн Өргөө]]]]
[[Эрийн гурван наадам]] болох [[морины уралдаан]], [[сур харваа]], [[үндэсний бөх]] нь Монгол даяар эгээн ехэ тархсан, эгээн олон үзэгчтэй спортын
эгээн ехэ дэлгэрсэн спорт бол эрийн гурван наадмын гол төрөл, [[үндэсний бөх]] юм. Монгол бөхийг анх 7000 жилийн өмнө үүссэн гэжэ түүхчид үзэдэг байна. Монгол бөхөөр элдэв маргааныг цэгцлэж шийдвэрлэх ябадал нь [[Монголой нууц товчоо]]нд ч гарадаг ажээ. Уласай бөхийн тэмцээнүүдэд уласай өнцөг булан бүрээс хэдэн зуун бөхчүүд ирж өрсөлддөг.
486 мүр:
[[Хөлбөмбөг]] нь залуучууд, хүүхдүүдийн дунд түгээмэл болоһон. 1990-ээд оноос Монголой хөлбөмбөгийн шигшээ нь дахин тоглох болоһон болобошье томо хэмжээний тэмцээнд орж чадаагүй л байна.
мүн сүүлийн
== Нэмэр ==
|