Истанбул: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа

'''Истанбул''' ({{lang-tr|İstanbul}}, түүхынхээ ябасад '''[[Византи]]''' болон '''[[Константинополь]]''' зэргээр нэрэлэгдэжэ байһан) — [[Европо|Европын]] хоёрдохи хамагай ехэ хүн зонтой хото ([[Дэлхэйн ехэ хотууд|дэлхэйдэ хотуудай дотор 3-т]], хотын нютаг дэбисхэрүүдһээ 21-т) бүгөөдболоод [[Турк]]ын [[соёл уралиг]], [[санхүү]]гай түб юм. Хотонь Стамбул можын 27 дүүрэгэй өөртөө багтаадаг. Истанбулиинь [[Босфорой хахад арал]] дээрэ оршохо бүгөөдболоод Туркын баруун хойто хэһэгэй [[Алтан Эбэр]] хэмээхэ үбэр газарые эзэлдэг. Босфорой Ази дахи болон Европо дахи талуудай али алин дээрэнь оршохо бүгөөдболоод хоср тиб дээрэ оршодог дэлхэйн сорын ганса [[метрополи]] хото юм. Ута удаан түүхынхээ ябасад [[Ромын эзэнтэ гүрэн]] (330—395), зүүн Рома буюу [[Византиин эзэнтэ гүрэн]] (395—1204 ба 1261—1453), [[Латинайа эзэнтэ гүрэн]] (1204—1261), [[Оттоманай эзэнтэ гүрэн]] (1453—1922) зэрэг гүрэнүүдэй [[ниислэл]] байгаа. 2010 оной Европын соёл уралигай ниислэл боложо һунгогдоһон бүгөөдболоод 1985 ондо түүхын газаруудиинь [[ЮНЕСКО]]-гай Дэлхэйн үбын жагсаалтада ороһон байна.

[[Гантиг тэнгис]]эй [[Босфор хоолой]]н хоёр хажуугаар доболиг газарда оршодог. Хотын ехынхи хуби [[Европо]] дахи, бага хубинь [[Ази]]да байдаг. Истанбул [[Хара тэнгис|Хара тэнгисһээ]]һээ [[Газарай дундада тэнгис]] руу болон [[Европо|Зүүн урда Европоһоо]] [[Бага Ази]] хахад арал руу хоёр худалдаа наймаанай замуудай бэлшэрдэ оршодог ушариинь Истанбул хото түргэгөөр урган бэхижэжэ байгаа.

1453 ондо [[туркууд|туркуудһаа]]һаа эзэлһэн тиигэд Истанбулда ондоо нэрэ үгэгдэһэн. 1453—1918 ондо [[Османай эзэнтэ гүрэн]]эй ниислэл, 1923 оной [[10 һара]] хүрэтэр — [[Турк]] уласай ниислэл. [[Византи]]ин сагай эзэн хаашуулай ордонуудай, Валента акведугай, хотын хэрэмэй, газар доорохи цистернууд болон шүтэлгын байруудай һандархай барилгууд бүтэн үлэнэ. [[Византи]]ин үеын шүтэлгын байрууд лалын сүмээр шэнэлжэ хэгдэһэн байна: [[Арюун Иринын церковь]] (6 зуун, 6 ба 8 зуунда һандаргаһан, һэргээн бодхооһон), [[Айя София|Арюун Софиин томо церковь]], [[Арюун Феодорой церковь]] (Килисе-Джами, 11 зуунай 2 хахад, 14 зуунай [[дойбод зураг]]ууд), Хора монастыриин церковь (Кахрие-джами, 13 зуунай эсэс — 14 зуунай эхин, 14 зуунай эхинэй [[дойбод зураг]]ууд), гэхэ мэтэ.

1919 ондо байгуулһан [[Мустафа Кемаль Ататюрк|Мустафа Кемаль Ататюркһаа]]һаа ударидаһан Турк үндэһэнэй хүдэлөөн 1922 ондо [[Антанта|Антантаһаань]]һаань Истанбулые сүлөөлбэ. Дүрбэн жэлэй үндэһэнэй сүлөөлгын дайн һүүлдэ Европын уласууд [[Турк|Бүгэдэ Найрамдаха Турк Уласай]] бэеэ даанги байдалые мэдэрбэ.