Ажаүйлэдбэриин хубисхал: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа

Зосоохинь усадхагдаа Зосоохинь нэмэгдээ
Elvonudinium (зүбшэн хэлсэлгэ | Хубита)
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы
Elvonudinium (зүбшэн хэлсэлгэ | Хубита)
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы
1 мүр:
[[FileФайл:William Bell Scott - Iron and Coal.jpg|thumb|thumb|[[Уильям Белл Скотт]] ''Түмэр ба нүүрһэн'', 1855–18601855—1860]]
'''Ажаүйлэдбэриин хубисхал''' ({{lang-en|''[[:en:Industrial Revolution|Industrial Revolution]]''}}) гэжэ [[18 зуун|18-р зуунһаа]] [[19 зуун|19-р зуунай]] хоорондо [[автоматизаци|автоматизацилһан үйлэдбэринүүд]] амидаралда нэбтэржэ, [[ажаүйлэдбэри]]дэ гараһан томохон дэбшэл, түүнтэй холбогдон гараһан ниигэмэй бүридэлэй хубилалта хэлэнэ. [[Оршон үе]]ын хүшэгые нээһэн үйлэ ябадал гэгдэдэг. Һүүлшын жэлнүүдтэ "«[[ажаүйлэдбэрижэлгэ]]"» (индустриализацилга) гэдэг нэрэ томьёое ашаглахань олон болоһон.
 
== Юрэнхы ойлголто ==
"«Ажаүйлэдбэриин хубисхал"» гэдэг үгые анха [[1837]] ондо [[Луи Огюст Бланки]] хэрэглэһэн бүгөөдболоод [[1844 он]]до [[Фридрих Энгельс]] бүтээлдээ дуридаһанаар дэлгэрбэ. 1760-аад онһоо 1830-аад ондо [[Англи]]да гараһан ажаүйлэдбэриин дэбшэлые зааһан нэрэ томьёо байһан бүгөөдболоод уламаар хүгжэлэй үе шатанай онолой нэгэ эд эсиинь боложо, Англиһаа эхилэн [[Бельги]], [[Франци]], [[АНУ]], [[Германи]] зэрэг уласуудта гаража, оршон үежэхэ шатандаа ороһон гэжэ үзэдэг.
 
Ажаүйлэдбэриин хубисхал Англиһаа эхилһэн гол шалтагаануудаар [[түүхэй эд]]эй маша ехэ баялиг, мүн маша ехэ хүн зон бүхы [[заха зээл]] болохо [[колони]]нуудые эзэлһэн, мүн [[Пуританай хубисхал]], [[нэрэ түрын хубисхал]] зэрэгэй үрэ дүндэ бии болоһон [[ниигэм]], [[улас түрэ]], эдэй засагай оршон нүхэсэл, [[Англиин хүдөө ажахын хубисхал|хүдөө ажахын хубисхалай]] үрэ дүндэ һуларһан [[ажаллаха хүсэн]] зэрэгые дуридажа болоно.
9 мүр:
 
== Үрнэл ==
 
=== Нэхэмэл, ээрэмэлэй машинын технологи ===
{{Multiple image|align=right|direction=vertical|width=150
Мүр 25 ⟶ 26 :
[[1769 он]]до [[Ричард Аркрайт]] [[уһаар ажалладаг ээрэмэлэй машина]] зохёон бүтээһэниинь айлын гэртэ багтамгүй абарга эдһээ гадана олон хүнэй хүсэн шаардагдадаг, тэрэ хэрээрээ бүтээмжэ маша үндэртэй эд байба. Иимэ хэдэн зуун ажалтантай ээрэмэлэй үйлэдбэринүүд байгуулагдажа эхилбэ. Гэбэшье уһаар ажалладаг ээрэмэлэй машинын автор Аркрайт бэшэ, Джон Кей байгаа.
 
Гэхэдээ ээрэгшэ Дженнигээр ээрэһэн утаһан нарин болобош таһархадаа амархан, Аркрайтай машинаар ээрэһэн утаһан бэхи болобошье бүдүүн байгаа. Энэ асуудалые [[Сэмюэл Кромптон]] [[Ээрэгшэ лууһан]] машинаараа [[1779 он]]до шиидэһэн юм ([[Адуу]], [[элжэгэн]]эй [[эрлииз]] [[лууһан]]иинь тэдэгээрэй һайн талые абажа түрэдэг тула тиигэжэ нэрэлбэ).
 
=== Түмэрлигэй технологи ===
Мүр 41 ⟶ 42 :
 
== Ниигэмдэ үзүүлһэн нүлөө ==
 
=== Ниигэм улас түрэ ===
[[Файл:ChartistRiot.jpg|thumb|250px|Чартистуудай эсэргүүсэл]]
Бараа бүтээгдэхүүные олоноор үйлэдбэрилхэ болоһонтой холбогдуулан амижиргаанай үнэ сэн химдарһан юм.
 
Үйлэдбэринүүд олоноор баригдажа, [[ажалшан анги]] гэхэ ойлголто бүрилдэн тогтоһон бүгөөдболоод тэдэ тоогоор олон боломогсо һунгуулиин [[хүнэй эрхэ|эрхэ]] олгохые шаардажа [[Чартизм|чартис хүдэлөөн]] үрэтэй байгаа.
 
Мүн [[капитализм|хүрэнгэтэнэй ниигэмые]] муу муухайн үүр гэжэ үзэдэг [[социализм]]ын онолшье тэрэ үедэ үүдэжэ бии болоо. Чартизм тэрэ үедээ амжалта олоогүйшье ута удаан тэмсэлэй үрэ дүндэ 1867 ондо ажалшад һунгуулиин эрхэтэй болоһон юм.
Мүр 53 ⟶ 55 :
 
=== Эдэй засагай бүридэл ===
Маша ехэ хэмжээнэй үйлэдбэрилэлынь эргээд маша ехэ хэрэглээ, заха зээлые шаардажа ерэһэн тула [[колонизаци]]лгые дахин сэргээжэ, ехэ гүрэнүүд зэбсэг барин тулаха болобо. [[Империализм]]ын үүдэлынь үүнтэй холбоотой гэжэ хэлэжэ болохо бүгөөдболоод энэнь даамжарһаар дэлхэйн шанартай дайнууд 20-р зуунда 2-шье удаа гараһан бэлэй.
 
== Мүн үзэхэ ==
Мүр 64 ⟶ 66 :
== Ном зохёол ==
* ''[[:ru:Ерофеев, Николай Александрович|Ерофеев Н. А.]]'' Промышленная революция в Англии. М., 1963
* ''[[:ru:Потёмкин, Фёдор Васильевич|Потёмкин Ф.  В.]]''  Промышленная революция во Франции. [http://istmat.info/node/28152 Т. 1. От мануфактуры к фабрике (М.: Наука, 1971)]. [http://istmat.info/node/28153 Т. 2. Положение трудящихся масс и социальные движения (М.: Наука, 1971)]
 
== Холбооһон ==