Улас: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа
Зосоохинь усадхагдаа Зосоохинь нэмэгдээ
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы |
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы |
||
5 мүр:
== Үгын гарал ==
1225 оной [[Чингисэй шулуунай бэшэг]]тэ ''[[Хамаг Монгол|хамаг монгол]] '''улас''''' ({{mongolUnicode|ᠬᠠᠮᠤᠭ ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ|h}}) гэжэ, хожом 1246 ондо [[Гүюг хаан|Гүюг]] хаанһаа [[Ромын папа]] Дүрбэдүгээр Инносентдэ эльгээһэн захидалай тамгын дардаста ''[[Ехэ Монгол Улас]]'' ({{mongolUnicode|ᠶᠡᠬᠡ ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠤᠯᠤᠰ|h}}) гэжэ бэшэгдэһэниинь Монгол бэшэгээрхи эхэ һурбалжанууд болодог. Мүн Монгол хэлэндэ эртэһээ [[Хүн|хүнүүд]] ([[эрхэтэн]], [[хүн зон]], [[арад түмэн]], [[үндэһэтэн]] гэжэ баһа ойлгогдожо магадгүй) гэхые өөрөөр "улас" хэмээдэгынь энэ хоёр удха угаасаа нэгэ үгэ байһан гү али нэгэнээһээ шэлжэһэн байжа магадгүй юм.
== Уласай онсолиг ==
Улас орониинь ехэбшэлэн өөрынгөө [[засаглал|засагай газар]], түрын байгууламжа бүхы [[хуули]], голшолон [[Үндэһэн хуули]], [[сагдаа]], [[сэрэг]], [[татабари|татабариин системэ]], мүн бусад ороной оршон һуугшадһаа тусхайлан бүридэһэн [[хүн зон|хүн зонтой]] байдаг.
== Улас ороной түрэл ==
=== Улас ===
Уласынь [[тусгаар тогтонол|тусгаар тогтоноһон]] [[нютаг дэбисхэр]] дээрэхи [[засаглал|засагай газар]], [[хүн зон]], [[дээдэ эрхэ мэдэл]] гэһэн ойлголтонуудаар тодорхойлогдодог.
[[Дэлхэйн урда туйл|Дэлхэйн урда туйлһаа]] бусад бүхэ газар нютагынь улас оронуудта хубаагдаһан байдаг. [[Ватикан|Ватикан хото уласые]] оруулаад ниитэ 193 улас орон [[НҮБ|НҮБ-ын]] гэшүүн ороноор, хүлеэн зүбшөөрэгдэһэн байдаг. Эдэ дээрэ өөрөө-тодорхойлогшо гэһэн философитой, улас болон хүлеэн зүбшөөрүүлхэ хүсэл бүхы дээдэ эрхэ мэдэлгүй нютаг дэбисхэрнүүд бии.
Тэдэнэй заримынь хүн зон, нютаг дэбисхэрээ хинаха [[де-факто]] бүхы [[Тайвань]] зэргэтэй адлиханшье, дээдэ эрхэ мэдэлынь хүлеэн зүбшөөрэгдөөгүй байдаг. Өөрөөр түб засагай газаргүйшье бодито байдал дээрэ улас гэһэн олон уласта хүлеэн зүбшөөрэгдэһэн уласуудшье бии. Эдэнь олон уласта тус тусай улас гэжэ ябадаггүйшье, олон уласта өөрынгөө нютаг дэбисхэр бүхы улас гэжэ хүлеэн зүбшөөрэгдэһэн байдаг.
=== Үндэһэтэн ===
Үндэһэтэн гэдэгынь "[[Түрэ-улас|Төрт-уласад]] хэлбэршсэн эсвэл хэлбэршихээр эрмэлзсэн нэгдсэн нэг адлитгал бүхий хүмүүсийн бүлэглэл" юм гэж [[2001]] онд [[Финланд|Финландын]] улас төрч, судлаач [[Пиа-Ноора Кауппи]] нар нь тодорхойлсон байдаг.
Эндээс улас оронд байх зүйл нь нэгдсэн нэг [[угсаа гарал]], [[хэл зүй]], [[шашин]], [[түүх]] бүхий хүмүүсийн групп юм гэж хэлж болох юм.
Дээд эрх мэдэл бүхий [[Үндэһэтэн-улас]] ({{lang-en|nation state}}) гэдэгһээ илгахын тулада дээдэ эрхэ мэдэлгүй үндэһэтэн байха үеын улас орон гэдэгтэй ойролсоо удхатайгаар энэ ойлголтонь хэрэглэгдэхэ болоһон.
== Зүүлтэ ==
| |||