Энэдхэгэй шажан: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа

'''Индуизм''', '''энэдхэгэй шажан''' буюу '''хиндү шажан''' [[Энэдхэг]]тэ зонхилхо шажан юм<ref name = trad>Hinduism is variously defined as a "«religion"», "«set of religious beliefs and practices"», "«religious tradition"» etc. For a discussion on the topic, see: "«Establishing the boundaries"» in Gavin Flood (2003), pp. 1-17. [[René Guénon]] in his'' Introduction to the Study of the Hindu Doctrines'' (1921 ed.), Sophia Perennis, ISBN 0-900588-74-8, proposes a definition of the term "«religion"» and a discussion of its relevance (or lack of) to Hindu doctrines (part II, chapter 4, p. 58).</ref>. Хиндү шажаные шүтэгшэдынь '''Санатана Дарма''' ([[санскрит]] хэлээр "«мүнхын хуули"» гэһэн үгэ) гэдэг.<ref name = san>The Concise Oxford Dictionary of World Religions. Ed. John Bowker. Oxford University Press, 2000; The modern use of the term can be traced to late 19th century [[Hindu reform movements]] (J. Zavos, ''Defending Hindu Tradition: Sanatana Dharma as a Symbol of Orthodoxy in Colonial India'', Religion (Academic Press), Volume 31, Number 2, April 2001, pp. 109-123109—123; see also R. D. Baird, "«[[Swami Bhaktivedant]]a and the Encounter with Religions"», ''Modern Indian Responses to Religious Pluralism'', edited by Harold Coward, State University of New York Press, 1987); less literally also rendered "«eternal way"» (so {{cite book |author=Harvey, Andrew |title=Teachings of the Hindu Mystics |publisher=Shambhala |location=Boulder |year=2001 |pages=xiii |isbn=1-57062-449-6 |nopp=true}}). See also [[René Guénon]], ''Introduction to the Study of the Hindu Doctrines'' (1921 ed.), Sophia Perennis, ISBN 0-900588-74-8, part III, chapter 5 "«The Law of Manu"», p. 146. On the meaning of the word "«Dharma"», see also [[René Guénon]], ''Studies in Hinduism'', Sophia Perennis, ISBN 0-900588-69-3, chapter 5, p. 45</ref>

3000 тухай жэлэй үмэнэ үүдэһэн Энэдхэгэй шажан мүнөөдэр дэлхэй даяар тархаһан гурбадагша шажан, түүные Зүүн болон Баруун зүгтэ 1 [[тэрбүм]] үлүү хүн баримталжа байна, энэ тоодо 950 [[сая]] тухай [[Энэдхэг]] болон [[Балба]] оронуудта ажа һуудаг.<ref>{{cite web|url=http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html|title=Major Religions of the World Ranked by Number of Adherents|accessdate=2007-07-10|work=|publisher=Adherents.com|archiveurl=http://www.webcitation.org/60pybV8dP|archivedate=2011-08-11}}</ref> Гэхыдээ “энэдхэгэй«энэдхэгэй шажан”шажан» гэһэн үгэ янза бүриин шажанай тодорхой бурхан, үндэһэлэгшэ, сүм хиид, гэгээн ном сударгүй, тиимэ шүтлгые дагагшадта хамаарагдаха олоной удхатай нэрэ томьёо юм.

Персүүд [[Инд мүрэн|Инд]] “хиндү”«хиндү» (индус) мүрэнэй эргын оршон һуугшадые энэ нэрэлбэ.

Юртэмсые энэдхэгэй шажанай үүдэнһээ үзэхэнь дахин түрэхэ тойрог, [[сансара|сансарын]] (сэдьхэл һанаа өөр бэеын бүрхэбшэндэ шэлжэхэ - — орожл) ойлголто дээрэ үндэһэлэгдэдэг. Сансарын хуулиин дагуу хүн бүритэ бурханлиг дотоодо үнэн буюу сэдьхэл гэгшэ [[атман]] (энэдхэгэй философи дахи юртэмсын оюун һанаанай эхилэл - — орожо) байдаг. Тэрээр юртэмсэ дэхи бүхы лэ зүйлые хамарһан сансрын оюуной эхилэл болохо Брахмантай түһэтэй. Атман боло майагай (санскритһээ оршуулбал “хии«хии үзэгдэл”үзэгдэл», “далдын«далдын хүсэн”хүсэн» гэһэн удхатай) бүхы лэ оршолон, юртэмсые хүнэй хүртэхые уридшалан тодорхойлогшо хии үзэгдэлэй хүсэндэ захирагдадаг. Хии үзэгдэлдэ абтагдаһан атман сансарын байдалһаа гараха боломжогүйгээр оршон амидархын янза бүриин шатуудые тууладаг. Тэрэ үедэ лэ атман зүн билгынхээ туһаламжатайгаар үнэн мүн шанарые ойлгожо, шухамдаа үхэшэгүй Брахмантай нэгэдэн ниилһэнээр сая абаралда ([[мокша]]) хүрэдэг. Үүгээр атманай дахин түрэлтын тойрогһоо гаража, кармын хуулиһаа сүлөөлэгдэһэные тэмдэглэдэг. [[Йогин]], даяншалал, бисалгал, бурханда мүргэхэ зэрэгынь абаралда хүрэхэ замууд юм.

Энэдхэгшүүд кармын “үйлын«үйлын үрын”үрын» сансарын хуулида этигэдэг. Зан суртахуунай үйлэдэлнүүдэй үрэ дагабарууд үхэһэнэйхинь дараа дараагай оршохыдо шэлжэн тухайн хүнэй дараагай түрэлтын хэлбэритэ эерэгээр юм уу һүрэгөөр нүлөө үзүүлдэг. Атманай хубиа бодоһон үйлэдэл бүритэ түүнэй түрэхын, үхэлэй, дахин түрэхын тойрогтой холбоотой тодорхой үрэ дагабарууд байдаг. Энэдхэгэй шажаные хатуу баримталагшад дхармын хуулиие дагажа мүрдэхые хэшээдэг. Дхармые (санскритээр “зүб«зүб зан түлэб”түлэб») туйлын үнэн гэжэ үзээд энэдхэгшүүд түүные үдэр тутамын амидралдаа хадгалжа байхые эрмэлзэдэг. Мүнөөдэр [[дхарма]]нь хүн бүритэ зан түлэбэй хуули зүйе һануулан, энэдхэгшүүдэй ёһо зүйн баримжаа болоһоор байна. Хэрэб һанатан дхарма энэдхэг хүн бүритэ байбал зохихо энэрэл ниигүүлсэл, болон сэбэр сэмсэгэр байдалые һайн үйлэдтэн гэжэ үзэдэг бол свадхармань дхармагай хуби хүнэй ойлголтые абажа үзэдэг.

[[Файл:Kali Statue 01 .jpg|мини|Кали дангина бурханай һүйтгэл тариг уурал хилэн үхэлынхэндэ шэглэгдээгүй: тэрээр шулмаста шэглэгдээ. Энэдхэгэй шажанда түүные [[хүн түрэлхитэн]]ые эбээгшэ – — эхэ хэмээн нэрэлдэг]]

Энэдхэгэй шажанда йога, санкхья, ньяя, вайшешина, пурва миманса болон веданта гэһэн 6 һургуули байдаг. Энэдхэгэй шажанай бурхадай мүн шанарые тайлбарлаха хэд хэдэн арга байдаг. Зарим энэдхэгшүүд бурхадые юртэмсын һанаа болохо Брахманай бэелэл гэжэ үзэдэг. Заримынь [[Шива]] болон [[Кришна]] бэелэл гэдэг. Эдэгээр бүхы һалаалалуудта ниитэлгэ шүтэлгэ оршодог. Орон нютагай уламжалалта түгээмэл бурхад энэдхэгэй шажанда орожо, олон бэшэрэгшэдые олобо. Эдэгээр бурхадай гурбань болохо Вишна – — үгөөмэр сэдьхэлтэй хамгаалагша, Шива – — һүйтгэгшэ хүсэн, харин Брахма – — бүтээгшэ, гурбуулаа ниилээд [[Тримурта|Тримуртын]] гурбалые бүрилдүүлнэ. Хэрэб Брахма мүнөөдэр сөөхэн бэшэрэгшэдтэй боло, Шива эсэргээр олон дүрүүдтэ бэелэлээ олоо, жэшээнь, Катаража (Бүжгын хаан), бар унаһан, нүүрээ хөөдһэн даяанша. Энэдхэгэй олон бурхадые хүдэлгөөнэй хэрэгһэлэй бэлэг тэмдэгэй журамаар амитанаар түлөөлүүлдэг, иимэ ушарһаа Шивые гурбан шүдтэйгээр Нанди зэрлиг үхэр унаһан байдалаар дүрсэлдэг. Юртэмсын хамгаалагша Вишные хүмүүнтэ янза бүриин дүрээр, амитанайшье, хүнэйшье дүрээр харуулдаг. Вишные дагагсад болохо Вишнуидууд Будда болон Кришнань удалгүй өөр дүрэдэ бэелхэ Вишнагай хубилал гэдэгтэ этигэдэг. Нага хэмээхэ могойн дэргэд хэбтэжэ байгаа амгалан Вишнагай дүр маша ехэ тархаба. Түүные ехэбшэлэн дун, зээрэнсэг, [[бадма сэсэг|бадма лянхуа]], [[ошор]]той холбон дүрсэлдэг. Тэрээр домогой баатар болохо хахад хүн, хахад бүргэд [[Гаруда|Гарудые]] унан ниидэжэ ябадаг.