Амазон мүрэн: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа
Зосоохинь усадхагдаа Зосоохинь нэмэгдээ
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы |
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы |
||
21 мүр:
Манай гарагай голуудай далай тэнгистэ абаашажа юүлдэг бүхэ уһанай дүрбэнэй нэгые Амазон мүрэн гансаараа бүрдүүлдэг. Түүнэй талбайн хэмжээ 7 сая гаруй хабтагай дүрбэлжэн км байдагиинь [[Австрали]]ин эхэ газарые бүхэлдэнь буюу [[АНУ]] мэтын уласые багтаахаар ажа һэн. Адаг оршомоороо Амазон мүрэнэй үргэниинь 200 гаруй км бүгөөд гүниинь 100 м хүрэдэг. [[Перу]]гай [[Икитом]] хотын хабисаа адагаасаа 3500 км зайтай хэһэгтэ голын гүниинь 20 м элүүтэй байдаг болохоор тэнгисэй хүлгүүдшье хүрэжэ ошодог.
Амазон мүрэн [[экватор]]ай дагуу урдадаг болохоор халуун ороной уһархаг бороо хойто тала бүмбэрсэгтэ (
=== Эхин ===
37 мүр:
Амазон мүрэнэй налуунь тиимэшье ехэ бэшэ ушарһаа шудхадаг хэһэгһээ 1000 километрай холо газарташье [[далай]]н түрлэгэй нүлөө мэдрэгдэдэг. Амазоной түрлэгэй онсолог гэбэл түүнэй ширүүн урсагалиинь далайн түрлэгтэй мүргэлдөөд ехэ үндэр дабалгаа үүдэгэн хөөсөржэ голын урдагал сөрөн асар ехэ дуу шуугяантай түрлэг болон үгдэхдөө замдаа тааралдаһан бүхыные хуу хаман ододог. Энэ үедэ амжижа хажуугай зогсоол буудалдаа орожо амжаагүй хүлгүүдые 6 метрай үндэртэй хүүгһэн ехэ дабалгаа хүмрүүлэн жэбүүлжэ орходог. Ямар нэгэн аймшагта араатан мангад мэтэ һанагдадаг эрэг дээрэ бүхыные һүйтэгэн хооһоруулжа үертэ абтуулдаг энэхүү гэнэтэй ушар бэтүүлэг аймшагые индианшууд эртэ дээрэ үеһээ мэдэржэ тэрэхүү догшон шэрүүн дабалгаае "Хүрхэрһэн ехэ уһан" гэжэ нэрэлдэг байгаа.
== Түүхэ ==
[[Файл:Indios munduruku.jpg|мини|Амазон мүрэнэй индианшууд]]
[[Андууд]]ай нюруунһаа эхилээд далай хүртэл Амазон мүрэнөөр анха аялһан хүн боло [[1842]] ондо иинхүү аялһан [[Испани]]ин [[Франсиско Орельян]] бэлэй. Түүнэй багынхан [[8 һара|8 һарын]] дотор бараг 6000 км зам туулба. Ямаршье [[газарай зураг]]гүй, тэндэхын [[гол мүрэн]]эй талаар онсын мэдлэггүйн дээрэ нютагай омгынханай хэлэн яриаг мэдэдэггүй испанишууд эхэ газарые бараг хүндэлэн туулһан энэ аялал ямаршуухан хэсүү байһаные одоо түсөөлэхэд бэрхэ. Хоол хүнһэнэй нөөсэ багатай, өөрһэдэй хэһэн багахан хэбрэг онгосоор аялха ябасадаа тэдэ матрууд, анаконда хэмээхэ [[могой]]нууд, пираньянууд, голын абарга загаһанууд гээд Амазоной "гайхамшагуудтай" ушаржа ёһотой арьһан махаараа мэдэржэ ябаба.
Аяллынхаа ябасад дайнжа түрэмгэй индианшуудтай тулалдаха удаа нэгэ бэшэ тохёолдожо байһан гэдэг. Тромбетас хэмээхэ голын адаг оршомдо ехэ ширүүн тулаан болоһон түүхэтэй. Испанишуудые бүхынһээ элүү гайхашаруулһан зүйл гэбэл дайшадай эхинэй эгэнээндэ нум сумаар зэбсэглэһэн үндэр нюруутай, хахад нүсгэн эмэгтэйшүүд тулалдажа байһан ябадал ажа. Тэдынэй омогой бусад дайшадһаа элүү аймшаггүй эрэ зоригтой тулалдажа байба. Тэдыгээр эрэлхэг эмэгтэйшүүд Амазоной эртэнэй домогто үгүүлдэг илагдал гэдэгые мэдэдэггүй эмэгтэй дайшадай ябадалые һанагдуулжа байба. Тиимэ болоод Орельян уг мүрэные Амазон мүрэн хэмээн нэрэлһэн байна.
Тэрэ сагһаа хойшо һудалгаа шэнжэлгээнэй олон олон ангинууд энэхүү агуу ехэ мүрэндэ ошожо байһаные дурадбал [[Франци]]ин Кондамин, [[Герман]]ай [[Хумбольдт]], [[Англи]]ин Бейтс болон [[Ород]]ой аялагша Лангсдорф нара бүгөөд XVIII зуунай эсэс, XIX зуунай эхээр Амазоной шугуйда нэбтэржэ шадаад голуудай хатан хаанай болон түүнэй хабын шэглэг ойн амида юртэмсые [[шэнжэлхэ ухаан]]да нээжэ үгэһэн байна.
== Зүүлтэ ==
| |||