Wikipedia

Япон Улас: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа

Интерактивная навигация по истории
← Урид хэгдэһэн заһабариУдаадахи заһабари →
Зосоохинь усадхагдаа Зосоохинь нэмэгдээ
ВизуальныйВики-текст
Elvonudinium (зүбшэн хэлсэлгэ | Хубита)
15 315 заһабаринуудай
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы
極東 (зүбшэн хэлсэлгэ | Хубита)
22 заһабаринууд
Please, don't change the transliteration! NB: Please, read about cyrillization system of Japanese (Yevgeny Polivanov's), Kunrei-siki/Nihon-siki and JSL romanization systems.
15 мүр:
|тогтносон_үйл_явдал1 = 1911 12 һара 29 үдэр
|Сүвэрэнитэт = Сүвэрэнитэт
|ниислэл_хото = [[Тоокёо|Токио]]
|тэргүүнэй_класс1 = [[Түрын тэргүүн|Эзэн хаан]]
|тэргүүнэй_класс2 = [[Юрэнхы һайд]]
|тэргүүнэй_нэрэ1 = [[Акихито]]
|тэргүүнэй_нэрэ2 = [[АбеАбэ ШинзооСиндзоо]]
|хуули_тогтоогшо =Коккай → «Уласай Хурал»
|түүхэн_утга = Түүхэ
60 мүр:
|мүнгэн_тэмдэгтэ = [[Иена]] (¥)
|мүнгэн_тэмдэгтэ_код = JPY
|интернет_домэйн = [[.cn]], хоёр ханзаар [[.中国]], [[.中國jp]]
|телефоной_код = +81
|сагай_бүһэ = [[Гринвичэй сагай бүһэ]]һээ +9
66 мүр:
}}
 
'''Япон Улас''' (''日本国, Ниппон, Ниһон'', албан ёһоной нэрэ {{lang|ja|日本国}} {{audio|help=no|Ja-nippon_nihonkoku.ogg|'''''Ниппон кокү'''''}} али '''''НихонНиһон кокү''''') — [[Ази]] ([[Еврази|Евразиин]]) дурнада хэһэгтэ [[Номгон далай]]н үрнэдэ хэһэгээр оршохо аралай улас юм.
 
== Орошол ==
87 мүр:
Албан ёһоной англи нэршэлынь ''Japan'' байгаад '''JPN''' хэмээн тобшолно.
 
Джэпэн ({{lang-eng}} Japan), Жапон ({{lang-fra}} Japon), Япан ({{lang-deu}} Japan), Джапонэ ({{lang-ita}} Giappone), Хапон ({{lang-spa}} Japón):, <spanЯпония ([[ород хэлэн|ород]] lang="ru">Япония</span>), Ипүн {{lang-tha}} ญี๋ปุ่น) зэргэ нэрэнүүдынь эртэнэй [[хитад хэлэн]] [[У бүлэг|У бүлэгэй]] үгэһээ үндэһэтэй, [[Марко Поло|Марко Полоор]] Cipangu гээд бэшэгдэһэн, Европодо түгэгдэһэн байгаа. Мүнөөнэй [[Шанхай аялгуу|Шанхай аялгууда]] Zeppen [zəʔpən] гэжэ дуудагдана. [[Малай хэлэн|Малай хэлэнэй]] үгэ Jepang хадаа Хитадай урда зүг эрье шадарай аялгуунуудһаа зээлигдэһэн байгаа, миньнань али нинбо магад, энэ үгэеэ 16-р зуунай Малаккада ошоһон Португалиин далайшад Европода асаржа, Англи хэлэнэй һорболжо бэшэгсоо 1565 ондо Giapan гэжэ бэшэгдэһэн. Харин [[ханзы үзэг]] хэрэглэдэг байһан уласуудта тухайн ханз үзэгэй уг хэлэн дэхэ дуудалга болохо Ильбон ({{lang-kor}} 일본; 日本), Жибэн ({{lang-zho}} 日本 Rìběn), Нят Бан ({{lang-vie}} Nhật Bản; 日本) зэргээр дуудадаг байна. Монголшуудшье мүн адли нэрэнэйнь удхаар "Наранай Улас, Мандажа байһан наранай орон" хэмээн нэрлэхэнь бии.
 
== Ниислэл ==
103 мүр:
Японой нютаг дээрэ оршожо байһан анханай уласынь түүхын һурбалжа бэшэгүүдтэ дуридһанаар 701 ондо үндэһэлэгдэһэн Гэнкоо ёоси ({{lang-jp}} 原稿用紙) болобошье эртэнэй уласууд Кинай　({{lang-jp}} 畿内) (мүнөө Кинки ({{lang-jp}} 近畿) (Кёото, Оосака, Нара) түбтэй байһан бүгөөд Кантооһоо умара (хойто), Кюүсюү гээд үмэнэдэ (урда) хэһэг Яматода багтадаггүй байгаа.
 
Түүхын ябасада ойро хүршэ [[ЭмишиЭмиси]], [[Һаято]] зэргэ үндэһэтэнүүдые нэгэдхэн газар нютагаа тэлэһээр байһан бүгөөд энэ хугасаада гадаада оронтой хэһэн дайн гэбэл [[Солонгосой хахад арал]] болон [[Юан Улас|Юан гүрэнтэй]] хэһэн хэдэн удаагай дайнһаа хэтэрхэгүй байгаа. Иимээр 1872 ондо мүнөөнэй газар нютагаа нэгэдхэбэ. Дээрэһээнь 20-р зуунай эхин гэхэдэ [[Тайвань]], Солонгосой хахад аралые нэгэдхэжэ, [[Номгон далай|Номгон далайн]] аралнуудые колонишолжо, тоглооной улас болохо [[Манжа гүрэн]] уласаар дамжуулан Хитадай нэгэ хэһэгые захирша эзэрхэг түримхэй <small>(империалист)</small> уласай түрэхые олоһон бүгөөд 1936 ондо уласайхаа албан ёһоной нэрые '''Японой эзэнтэ гүрэн''' болгоһон түүхэтэй. Япон 1945 ондо Дэлхэйн 2-дугаар дайн (Номгон далайн дайн)-да ялагдаһанаар тэрхүү эзэмшэл нютагуудаа ехэнхииень алдажа, [[Американ Нэгэдэһэн Улас|АНУ]] тэргүүтэй Холбоотонуудай удирлагад ороһон юм.
 
Дайнай дарааха Япон Улас сэргэжүүлхэ үзэлтэн <small>(милитарист)</small> үзэлээһээ татхалзан, 1947 оной 5-дугаар һарын 3-нда хүсэнтэй болоһон Японой Үндэһэн Хуулидаа түрын дээдэ эрхые арад түмэн эдэлнэ хэмээн заажа, Үндэһэн хуулита хаанта засагта арадшалһан улас болоһон билээ. Иимээр 1952 оной 4-дүгээр һарын 28-нда Япон Уластай байгуулха энхэтайбанай гэрээ (Сан-Францискын гэрээ) батлагдаһанаар дахин тусгаар тогтонолоо олоһон юм.
110 мүр:
 
== Газарзүй ==
Япон Улас [[Һоккайдоо]], [[ҺоншүҺонсюү]], [[ШикокүСикокү]], [[КюүшүКюүсюү]] гэһэн 4 томо арал болон [[Огасавара олтирог]], [[Рюүкюү аралнууд]] зэргэ жэжэг аралнуудһаа тогтоно. Газар нютагай хэмжээнь ойролсоогоор 378 мянган [[дүрбэлжэн модо]].
 
[[Ородой Холбооной Улас]]тай [[Курилын аралнууд]] (үмэнэ хэһэгэй аралнууд), [[Бүгэдэ Найрамдаха Хитад Арад Улас|БНХАУ]] болон [[Бүгэдэ Найрамдаха Хитад Улас]] [[Тайвань|Тайваньтай]] [[СенкакүСэнкакү ольторог]], [[Бүгэдэ Найрамдаха Солонгос Улас|БНСУ]]-тай [[ТакешимаТакэсима арал]] зэргэ маргаантай газар нютаг бии.
Үмэнэ талаараа [[Филиппиниин тэнгис]], дурна (зүүн) талаараа [[Номгон далай]], үрнэ умара талаараа [[Япон тэнгис]], үрнэ (баруун) талаараа [[Дурнада Хитадай тэнгис]], умара талаараа [[Агнууриин тэнгис|Агнууриин тэнгисээр]] хүреэлэгдэнэ.
 
122 мүр:
;Дурнада сэг
:[[Тоокёо]], [[Минамитори|Маркус арал]] (Үмэнэдэ Шубуун арал) (24°16'59"N, 153°59'11"E)
:* [[Ородой Холбооной Улас]]тай маргаантай нютаг болохо [[Курилын аралнууд]]ай [[Шумшу арал|Шумшу аралай]] ({{lang-jp}} ''Шумүшу'Сюмүсю-тоо'') ОһакузакиОһакудзаки (50°N, 155°E) гэжэ үзэхэ ябадал бии.
;Үрнэдэ сэг
:Окинава можо, [[Ёнагүни арал]], НишизакиНисидзаки (24°26'58"N, 122°56'01"E)
;Үмэнэдэ сэг
:[[Тоокёо]], [[Окинотори арал]] (20°25'31"N, 136°04'11"E)
141 мүр:
 
== Түрын байгуулал ==
Түрын дээдэ эрхэ арад түмэнэй гарта байха бүгөөд эзэн хааниинь улас түрын эрхэгүй, зүбхэн арад түмэнэй бэлгэ тэмдэг болоно. Уласай Хуралынь үлүү эрхэ эдлэхэ байгаад [[Японой Уласай Хуралай Түлөөлэгшэдэй танхим|түлөөлэгшэдэй танхим]] болон [[Японой Уласай Хуралай Зүблэхүүдын танхим|зүблэхүүдын танхим]] гэһэн 2 танхимтай. Хуули тогтоохо засаглалһаа гадна Гүйсэдхэхэ засаглал болон Шүүхэнь тусдаа оршохо болобошье шүүхэ засаглалынь харисангы сула байгаад гүйсэдхэхэ засаглалынь хүсэтэй байдагаараа [[ЯрмаанГермани]]тай түһэтэй.
 
Япон улас 2005 оной 6-дугаар һарын 1-нэй байдалаар 2,374 дүүрэг тосхон (740 дүүрэг, 1,303 хотохон, 331 тосхон) -hоо бүрилдэхэ бүгөөд һүүлэй жэлнүүдтэ хото тосход нэгэдэхэнь олшоржо байна. Тэрэшэлэн ниислэл Тоокёо хотодо [[Тусхай дүүрэг|тусхай дүүрэгүүд]] (23) бии.
154 мүр:
* [[Һоккайдоо бүһэ]] - 1.'''[[Һоккайдоо]]'''
 
=== ҺоншүҺонсюү ===
* [[Тооһокү бүһэ|Дурна умара бүһэ]] - 2.'''[[Аомори]]''' - 3.'''[[ИватеИватэ]]''' - 4.'''[[Мияги]]''' - 5.'''[[Акита]]''' - 6.'''[[Ямагата]]''' - 7.'''[[ФүкүшимаФүкүсима]]'''
* [[Кантоо бүһэ]] - 8.'''[[Ибараки]]''' - 9.'''[[ТочигиТотиги]]''' - 10.'''[[Гүмма]]''' - 11.'''[[Сайтама]]''' - 12.'''[[ЧибаТиба]]''' - 13.'''[[ТокиоТоокёо]]''' - 14.'''[[Канагава]]'''
* [[ЧубүТюүбү бүһэ|Түбэй бүһэ]]
** [[Һокүрикү бүһэ]] - 16.'''[[Тояма]]''' - 17.'''[[ИшикаваИсикава]]''' - 18.'''[[Фүкүи]]'''
** [[КоошинэцүКоосинъэцү бүһэ]] - 19.'''[[ЯманашиЯманаси]]''' - 20.'''[[Нагано]]''' - 15.'''[[Ниигата]]'''
** [[Тоокай бүһэ]] - 21.'''[[Гифү]]''' - 22.'''[[ШизүокаСидзүока]]''' - 23.'''[[АйчиАйти]]'''
* [[Кинки бүһэ]] - 24.'''[[МиеМиэ]]''' - 25.'''[[ШигаСига]]''' - 26.'''[[КиотоКёото]]''' - 27.'''[[Оосака]]''' - 28.'''[[ҺёогоХёого]]''' - 29.'''[[Нара]]''' - 30.'''[[Вакаяма]]'''
* [[ЧүугокүТюүгокү бүһэ]] - 31.'''[[Тоттори]]''' - 32.'''[[ШиманеСиманэ]]''' - 33.'''[[Окаяма]]''' - 34.'''[[ҺирошимаХиросима]]''' - 35.'''[[ЯмагүчиЯмагүти]]'''
 
=== ШикокүСикокү ===
* [[ШикокүСикокү бүһэ]] - 36.'''[[ТокүшимаТокүсима]]''' - 37.'''[[Кагава]]''' - 38.'''[[ЭхимеЭхимэ]]''' - 39.'''[[КоочиКооти]]'''
 
=== КюүшүКюүсюү ===
* [[КюүшүКюүсюү бүһэ]] - 40.'''[[Фүкүока]]''' - 41.'''[[Сага]]''' - 42.'''[[Нагасаки]]''' - 43.'''[[Күмамото]]''' - 44.'''[[Ооита]]''' - 45.'''[[МиязакиМиядзаки]]''' - 46.'''[[КагошимаКагосима]]''' - 47.'''[[Окинава]]'''
 
== Эдэй засаг, ажа үйлэдбэри ==
''Дэлгэрэнгые [[Японой эдэй засаг]] һэдэбые үзэнэ үү''
 
Япон улас [[Дотоодын Ниитэ Бүтээгдэхүүн]]эй хэмжээгээрээ дэлхэйдэ 2-рто ородог. Мүнгэнэй нэгэжэнь [[иена]] (¥, эн, en, 圓) (юань).
 
Юрэнхыдээ [[Байгаалиин баялиг]] хомоһо болобошье [[гахюур]]ай <small>(цемеэнтын)</small> түүхэй эд, [[шэл]] зэргээр баялиг. Эртэ сагта [[алтан]], [[мүнгэн]], [[зэд]], [[шулуун нүүрэһэн]] ехэ хэмжээгээр олборлодог байһан түүхэтэй.
188 мүр:
Оршон үедэ түрэлтэ үсөөржэ, хүн аманиинь хүгшэржэ байгаа үндэһэтэн юм. Ниитэ хүн аманиинь 2007 онһоо багадажа эхилнэ гэжэ үзэжэ байһаншье, али хэдынгээ 2005 онһоо багадажа эхилһэн байна. Энэнь улас даяар 5-н жэл тутамда нэгэ удаа ябагдадаг [[хүн зоной тоололго һудалгаа]] (国勢調査)-гаар маша тодорхой болоно.
 
Тэрэшэлэн [[Саппоро]], [[СендайСэндай]], [[ТокиоТоокёо]], [[Сайтама]], [[ЧибаТиба]], [[Кавасаки]], [[Ёкоһама]], [[Нагоя]], [[Кёото]], [[Оосака]], [[КообеКообэ]], [[ҺирошимаХиросима]], [[КитакюүшуКитакюүсюү]], [[Фүкүока]] зэргэ саяһаа дээшэ хүн зон бүхы хотонуудта хүн зоной түблэрэлтэ ябагдажа байна. Газар нютагайнь 10 хубидань хүн зоной 90 хубинь амидардаг гэһэн тоо баримта байдаг юм байна. Үүнэй нүгөө талада хүдөө орон нютагта хүн зоной һиирэгшэл, хүгшэрэлтэ газар абажа байна.
 
[[Дэлхэйн Элүүр Мэндын Байгуулалга]] (ВОЗ, WHO)-ын һудалгаанһаа үзэбэл жибэншүүдэй дундажа наһалалта эрэгтэйшүүд: 78.4, эмэгтэйшүүд 85.3 (2001 он) буюу дэлхэйдэ хамагай ута наһалдаг үндэһэтэн юм. Тэрэшэлэн дундажа "элүүр амидарал" гэһэн эрэгтэйшүүд 72.3, эмэгтэйшүүд 77.7 (2001 он) байдагынь мүн лэ дэлхэйдэ тэргүүлэхэ үзүүлэлтэ байна.
194 мүр:
=== Угсаатан ===
* Япон хүн (日本人 ниһондзин) — 125 182 000 (1993)
* Япон Уласай хитад ([[Япон хэлэн|яп.]] 華僑 какёо, 在日中国人 зайнитидзайнити чугокүджинтюүгокүдзин, [[Хитад хэлэн|хит.]] 日本華僑 Японой хужаа (Rìběn huáqiáo)) — 560 741 (2006) ([[:en:Chinese people in Japan]])
* Айнү (E9%98%BF%E4%BC%8A%E5%8A%AA%E4%BA%BA, アイヌ) — 50 000 айнүгүүд, 150 000 — 1 000 000 айнү уг гарбалтай Япон хүнүүд ([[:ru:Айны]])
* [[Нивх]] — үсөөн
216 мүр:
* [[Японой соёл]], [[Япон уран зураг]], [[Японой кино урлаг]], [[Японой арадай дуу хүгжэм]], [[Синтоо]]
* [[Японой хүүхэлдэй]], [[Оригами]]
* [[Ноо]], [[Кёогэн]], [[Кабүки]], [[Бүнракү]], [[Ракүго]], [[МанзайМандзай]]
* [[Һайку]], [[Танка]], [[Вака]], [[Дууша эмэ|ГейшаГэйся]]
* [[Сайн ёһо]]
* [[Бүсидоо]], [[Самүраи]], [[Ниндзя]], [[Япон сэлэм]], [[Тямбара]]
* [[Сүмоо]], [[Бүдоо]], [[ДжудооДзюүдоо]], [[КендооКэндоо]], [[Кюүдоо]], [[КаратеКаратэ]], [[Бэе хамгаалха урлаг]]
* [[Сёоги]], [[Го даам]]
* [[Япон хоол]], [[Япон хубсаһан]]
279 мүр:
* [[Айнү]]
* [[Рюүкюү]]
* [[КамиказеКамикадзэ]]
 
== Зүүлтэ ==
"https://bxr.wikipedia.org/wiki/Япон_Улас" хуудаһанһаа абтаһан