Монгол: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа

=== Тусгаар тогтонолтогтониһон ===

[[1915]] оной Хиагтын гэрээгээр Хаант Орос ба Хитадын шахалтаар Монгол уласые Хитадын бүрэлдэхүүн дэх автономит (өөртөө засах эрхт) улас болголоо. [[1919]] ондо Хитадын цэргийн эрхтэн Ар Монголой нийслэл Өргөөг эзэлж, өөртөө засах эрхийг устгав. Энэ хүнд нөхцөлд Монголой хубисхалчидхубисхалшад [[Оросын улаан арми]]йн дэмжлэгтэйгээр [[1921]] ондо эх орноо гадаадын дарангуйллаас чөлөөлж, тусгаар тогтонолоо сэргээн зарлалаа. Үүний дараа [[1924]] оной [[11 һарын 26]]-нд анханай [[Монгол Уласай Үндэһэн Хуули|Үндэһэн хуулиа]] баталж тусгаар тогтонолоо тунхагласан юм. Монголой тусгаар тогтонолтогтониһон хэд хэдэн удаагийн шалгалт туулһан юм. [[1939]] ондо [[Япон]]ы түримхэйлэгчид [[Халхын гол]]оор нэвтрэн орж ирж дайн өдөөсөн болоод [[ЗХУ]]-тай [[1936]] ондо байгуулһан [[Харилцан туслалцах протоколын]] ёһoop ЗХУ тусламж үзүүлж [[Георгий Константинович Жуков|Г. К. Жуковоор]] ударидуулһан [[Сибирь|Шэбэр]], Үбэр Байгал, Уралын цэргийн тойргийн дивизүүдээс бүрдсэн Монгол-Зөвлөлтийн арми байгуулж ялалт хийсэн.

[[дэлхэйн хоёрдугаар дайн]]ы дараа 1945 ондо болоһон [[Ялтын бага хурал|Ялтын бага хурлын]] үр дүнд Монгол уласай тусгаар тогтонолыг ЗХУ, БНХАУ-ууд албан ёсоор хүлеэн зүбшөөрч Монгол уласай тусгаар тогтонолтогтониһон олон уласай хэмжээнд бүрэн баталгаажжээ.

Монгол уласын албан ёсны хэл нь [[Алтай хэлний язгуур|Алтай язгуурын]] [[Монгол хэлний бүлэг|Монгол хэлний бүлгийн]] [[Монгол хэл]] болоод бичгийн систем нь Халх аялгуунд тохируулһан [[Кирилл үсэг|кирилл сагаан толгой]] юм. мүн уламжлалт сагаан толгой болох [[Монгол бичиг|монгол бичгийг]] хэрэглэж буй. Нийт хүн зоной 90 % нь энэ хэлээр ярьдаг ба улас даяар олон аялгуутай. Үүнд: Буриад, Ойрад зэргэ ордог. Баруун аймагуудад [[Казах хэл|Казах]] ба Тува хэлнүүд мүн яригддаг. [[Англи хэл]] нь Монголд эгээн ехэ яригддаг гадаад хэл, үүний дараа [[Орос хэл]] орно. Энэ нь социализмын үедэ монголчууд Оростой харилцаа холбоо маша ехэ байһантай холбоотой ба харин 1990-ээд оноос хойшо англи хэл нь эгээн ехэ яригддаг гадаад хэл боложо байна. Албан ёсоор 18835, хараар 11081 монгол иргэн [[Өмнөд Солонгос]]т ажиллаж байгаа (2010 оной 9 һарын 30-ны байдлаар) тул [[солонгос хэл]]<ref>{{cite news|publisher=Office of the President, Republic of Korea|url=http://english.president.go.kr/cwd/en/archive/archive_view.php?meta_id=en_dip_2006&category=164&id=923b8c655856408486c7764f|date=[[2006]]-[[05-05]]|accessdate=2007-08-17|title=Today in Mongolia: Everyone can speak a few words of Korean|last=Han|first=Jae-hyuck}}</ref> нь бас газар авч байна. Урд хөршийн хэл болох [[хитад хэл]]ийг хүнүүд сүүлийн үедэ сонирхох боложо, залуучуудын дунд [[япон хэл]] ч бас түгээмэлтүгөөмэл боложо байна.

түб Азийн нүүдэлшэдэй адли бөөгийн шашин, мүнх тэнгэрийн шүтлэгийн төрлнүүд одоогийн Монгол уласай нютагт түгээмэлтүгөөмэл байжээ. Эдгээрийг аажмаар Төвдийн Буддизм эзэмдсэн ч гэсэн бөөгийн мөргөл зэргэ нь Монголой шашны соёлд өөрийн ул мөрөө үлдээжээ. Одоо ч гэсэн үйлдэгддэг бөө мөргөлийн уламжлалуудын нэг бол овоо тахехэ ёслол юм.

1991 ондо коммунист засаглал унаснаар шашны эрх чөлөөтэй боложо, коммунизмын өмнө гол шашин байһан [[Төвдийн Буддизм]] дахин сэргэжэ эгээн түгээмэлтүгөөмэл шашин боложоээ. [[Христосын шашин]], [[Ислам]]ын шашин ч гэсэн дэлгэрч эхэлжээ.

Монголшуудын уламжлалт хоол хүнсэнд [[мах]], [[сагаан идээ]] зонхилдог байба. Хонь, үхрийн махыг эгээн түгээмэлтүгөөмэл хэрэглэдэг болоод төрөл бүрийн сүү боловсруулж сагаан идээ хийдэг. Монголшууд эртнээс хавар, зун, намар нь сүү сагаан идээгээр зусдаг байба. 20-р зуунаас Европ хүнэһэнэй ногоо монголчуудын хоол хүнэһэнэй чухал хэсэг болоһон. Сүүлийн үедэ ногоон хоолтон хүнүүд ехэ бии боложо байгаа. Үндэсний хоол нь бууз юм.

[[Хөлбөмбөг]] нь залуучууд, хүүхдүүдийн дунд түгээмэлтүгөөмэл болоһон. 1990-ээд оноос Монголой хөлбөмбөгийн шигшээ нь дахин тоглох болоһон болобошье томо хэмжээний тэмцээнд орж чадаагүй л байна.