Галта уула: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа
Зосоохинь усадхагдаа Зосоохинь нэмэгдээ
м clean up using AWB |
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы |
||
10 мүр:
'''Галта уулын''' ('''вулканай''') орой дээрэ тогоо байха болоод түүгээр газарай гүнһөө халуун лава ([[магма]] гү, али хайламал шулуу) газарай газаа таланууд гарана. Галта уулануудынь ехэбшэлэн [[Тектоник хабтан|тектоник хабтануудай]] [[плит тектоник|ойротохо]] ба [[Тектоник хабтан|холдохо зааг]], эхэ газарай [[рифт|рифтын]] бүһэнүүдтэ бии болоно.
Галта уулын дэлбэрэлтэнь нэгэн түрэлэй [[байгаалиин сүйд|байгаалиин гамшагта]] тоосогдохо ба доорохи байдалаар [[байгаали]] ба [[хүн|хүндэ]]
Галта уулын дэлбэрэлтээр халуун лаваһаа гадна [[уһан|уһанай уурал]] (H<sub>2</sub>O), [[хүлэмжын хии|нүүрһэнтүрэгшын дабхар эһэл]] (CO<sub>2</sub>), [[хүхэр]]эй дабхар [[эһэл]] (SO<sub>2</sub>), [[хлор]]то [[уһантүрэгшэ]] (HCl), [[фтор]]то [[уһантүрэгшэ]] (HF), үнэһэн ехэ хэмжээгээр [[Дэлхэй|агаар мандал]] руу (ехэбшэлэн [[Дэлхэй|стратосферэ]] рүү, 16-32 км хүрэтэр үндэртэ) сасагдана. Эдэһээ эгээн муу нүлөөтэйнь хүхэрэй дабхар эһэл болоод, энэ [[эһэл]] агаарта [[хүхэрэй хүшэл]] (H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>), уламаар маша жаахан шэрхэгтэй сульфат тооһонсор болон хубирна. Энэ тооһонсорынь [[нара]]нһаа ерэхэ [[дулаанай энерги]]ие бусаан ойлгохо ба томохон хэмжээнэй галта уулын дэлбэрэлэй дараа (1-3 [[жэл]]эй турша) агаарын дундажа [[температура]] багасадаг (хүйтэрдэг) байна. Энэһээ гадна сульфатын тооһонсорынь [[Дэлхэй|стратосферэ]] дэхи [[хлор]], [[азот]]ын химиин шэнжэ шанарые өөршэлэн, [[хлор]]ой [[эһэл]] (ClO) үүсхэхэ ба энэ эһэлынь [[озоные]] (O<sub>3</sub>) усадхана. [[Хлор]]то [[уһантүрэгшэ]] (HCl), [[фтор]]то [[уһантүрэгшэ]] (HF) борооной дуһалнуудта ууһан, богони хугасаада [[хүшэллиг бороо]] болоно. [[Дэлхэй|Агаарта]] сасагдаһан үнэһэниинь хэдэн [[үдэр]] гү, али хэдэн долоо хоногой дотор [[Дэлхэй|агаар мандалһаа]] газарай гадаргуу руу бууна. Галта уулын дэлбэрэлтээр ехэ хэмжээнэй [[хүлэмжын хии]] - [[хүлэмжын хии|нүүрһэнтүрэгшын дабхар эһэл]] илгарна.
| |||