Гэлүгбэ: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа
Зосоохинь усадхагдаа Зосоохинь нэмэгдээ
м clean up using AWB |
|||
4 мүр:
== Нэрэ ==
Шарын шажанай Түбэд гаралтай нэрэ «Гэлүгбэ» гэдэг манай [[Монгол хэлэн]]дэ '''Буянай ёһон''' гэһэн удхатай.
Зонхобо Түбэдэй үмэнэдэ нютагай нэгэн агуйда шара малгай үмэһэн удтал даяаншалан һууһан тула тэрэнэй бии бологоһон шажанай урасхал ''шара малгайтан'', ябаһаар монголдо шарын шажан гэжэ
Энэнь 1577 ондо [[Түмэд]]эй [[Алтан хан]] энэ урсагалай тэргүүн [[5-р Далай Лама|Содном Жамсодо]] [[Далай лама]] алдар үргэмжэлһэнһөө хойшо Түбэдэй шажанай хуушан урсагалуудһаа (''улаан малгайтан'') үлүү ноёлжо, түгэн дэлгэрһэн байна. Иимһээ шарын шажан 1500 гаад оной үедэ манайда орож ерэжэ түгэн дэлгэрһэн харын шажан юм.
10 мүр:
Түбэд бурханай шажаниинь [[Сажаба]] ёһо, [[Гаржүдба]] ёһо, [[Гаадамба]] ёһо, [[Нинмаба]] ёһо, Ошор хүлэгэтнэй ёһо гэхэ зэргэ хэдэ хэдэн урсагал хэлбэряар дэлгэрһэн юм. Эдгээрһээ Гаадамбын һалбариинь ХI зуунай хоёр хахад [[Түбэд]] орондо үүһэһэн болоод тэрэниие дэлгэрүүлхэ, хэлбэрижүүлхэд Энэдхэгһээ залагдажа ерэһэн лама [[Адиша|Зова Адиша]] [982-1054] зохихо нүлөө үзүүлжээ. Адиша Түбэд зүбхэн бурханай шажанай үзэл һурталые дэлгэрүүлһэн түдыгүй сүмэ хиидэй амидаралые зохёон байгуулха, бурханай шажанай ёһо дэглэм, хурал номын ёһониие тогтоон хэрэгжүүлэхэд ехэ үүрэе гүйсэтгэжээ.
Адиша, бурханай шажанай нэрэ хүндые Түбэдтэ сэргээн босгоход шэглүүлэн хубараг лама нарын сахил санбаар хүртэхэ ёһо болон заабал бэелүүлбэл зохихо шажанай ёһоной хэм хэмжээг мүрдүүлжээ. Адишагай үндэһэлэһэн Гаадамбын энэхүү ёһон хожом [[Богдо Зонхобо|Богдо Зонхобын]] үндэһэлэһэн һалбарида үлэмжэ нүлөөлһэн юм. Адишагай дарааха үедэ Түбэд орондо бурханай шажаниие [[ниигэм]] [[
Зонховын намтар түүхэ болон һорболжо эхэ бэшэг, шудалһан эрдэмтэн мэргэдэй һаналые үндэһэн болгон үзэхэдэ тэрэ Түбэдтэхи ниигэм түүхын тодорхой нүхэсэлэй дотор дэлгэржэ байһан бурханай шажанай ёһо номлолые гүнзэгырүүлхэдэ хүсэтэй нүлөө үзүүлһэншье һаа, бурханай шажанай номлолые Түбэд орон тухайн нүхэсэлдэ тохируулан хэрэглэһэниинь тэрэнэй нэрын шүтэлгэтэн олоной дотор алдаршуулхада хүргэбэ. Мүн саашалан шажанай ажаябуулагшанарай бэшэһэн түүхэ шастирта хэтэ үргэмжэлхэ, тэнгэри бурханай хубилгаан дүрэ болгон магтан, сайшааха зэргээр һурталшалһаар эсэсэй эсэстэ үльгэр домогой «гайхамшагта» эди шэдитэн мэтэ боложо уламаар хоёрдогшо бурхан багша гэһэн сүсэгтэнэй дотор үргэмжэлэгдэһэн байгаа.
40 мүр:
Гурбан аймаг һабай номой хамагай һүүлшын гудхаар соморлиг «Илта номой аймаг сан» мүн болоно. Иинхүү илта номой аймаг сан боло һаб шимын юртэмсэ, һайн муу сэдьхэл, сансар, нирвана, юртэмсын тогтосо, зохёон байгуулалта зэргэые 4 үнэнэй ялгабраар нарыбшлан үзүүлһэн шажан, гүн ухаанай номой соморлиг ажаа.
Бурханай шажан [[Түбэд]] орондо дэлгэршэ эхилхэ саг мүшһөө эхилэн Түбэдэй шажанай олон урсгалынхан Бурханай шажанай номлол һургаалые өөр өөрынхөөрөө олон түмэн инзаар хэсэгшэлэн оршуулжа байһан болоод тэрэнь саашадаа бурханай шажанай номлолой үндэһэ һанаа, агуулга, үгэ үзэгые ойлгомжо согсо, нэгэдмэл хэбээр үлдээхэдэ бэрхэшээлтэй болгожоо. Шухам энэ үедэ [[Түбэд хэлэн]]ээ оршуулһан бурханай шажанай зохёолуудые схемшлэн ангилха оролдологые хэжэ эхилһэн байна. Түбэд хэлэндэ оршуулһан бурханай шажанай бүхэ ном зохёолые түбэдэй эрдэмтэн [[Будом Ринчендүбэ]] (1290—1364) тэргүүн ХIY зуунай үедэ эмхэтгэн суглуулжа [[Ганжуур]], [[Данжуур]]
== Зүүлтэ ==
| |||