Истанбул: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа

'''Истанбул''' ({{lang-tr|İstanbul}}, түүхынхээ ябасад '''[[Византи]]''' болон '''[[Константинополь]]''' зэргээр нэрэлэгдэжэ байһан) — [[Европо|Европын]] хоёрдохи хамагай ехэ хүн зонтой хото ([[Дэлхэйн ехэ хотууд|дэлхэйдэ хотуудай дотор 3-т]], хотын нютаг дэбисхэрүүдһээ 21-т) болоод [[Турк]]ын [[соёл уралиг]], [[санхүү]]гай түб юм. Хотонь Стамбул можын 27 дүүрэгэй өөртөө багтаадаг. Истанбулиинь [[Босфорой хахад арал]] дээрэ оршохо болоод Туркын баруун хойто хэһэгэй [[Алтан Эбэр]] хэмээхэ үбэр газарые эзэлдэг. Босфорой Ази дахи болон Европо дахи талуудай али алин дээрэнь оршохо болоод хоср тиб дээрэ оршодог дэлхэйн сорын ганса [[метрополи]] хото юм. Ута удаан түүхынхээ ябасад [[Римэй эзэнтэ гүрэн]] (330—395), зүүн Рома буюугү, али [[Византиин эзэнтэ гүрэн]] (395—1204 ба 1261—1453), [[Латинайа эзэнтэ гүрэн]] (1204—1261), [[Оттоманай эзэнтэ гүрэн]] (1453—1922) зэрэгзэргэ гүрэнүүдэй [[ниислэл]] байгаа. 2010 оной Европын соёл уралигай ниислэл боложо һунгогдоһон болоод 1985 ондо түүхын газаруудиинь [[ЮНЕСКО]]-гай Дэлхэйн үбын жагсаалтада ороһон байна.

[[Газарай дундада тэнгис]]эй [[субтропико|субтропикын]] сагай уларилтай. [[Нэгэдүгээр һара|Нэгэдүгээр һарын]] дунда температура — 5,2°С, [[наймадугаар һара|наймадугаар һарын]] дунда температура — 23,6°С, жэлдэ 633 мм [[шииг нойтон]]той.<ref>[http://slovari.yandex.ru/~%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/%D0%91%D0%A1%D0%AD/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BC%D0%B1%D1%83%D0%BB/?ncrnd=6351 Стамбул] // Большая советская энциклопедия.</ref> Талбайньталмайнь 1.830,92 км². Оршом 11,37 сая хүн зонтой. Истанбул 27 дүүрэгдэ хубаагдадаг. Хотын захиралга 4 жэл бүри һунгагдаһан орон нютагай захиргааһаа гүйсэдхэдэг.

Турк дундада зуунай үеын барилгууд: ордонууд — [[Анадолухисары]] ордон (14 зуунда байгуулһан), [[Румелихисары]] (1452), [[Едикуле]] (1455); лалын сүмэнүүд — Фатих-джами (15 зуун; һандаргалга һүүлдэ һэргээн бодхооһон), Баязида (1497—1503 буюугү, али 1505, Кемаледдин уран баригша), Шахзаде (1548, Синан уран баригша), Сулеймание (1550—1557, Синан уран баригша), Ени-джами (1597—1663), Ахмедие (1609—17, Мехмет-ага уран баригша); Топкапы ордоной барилгууд — Чинили-кёшк һарабша (1472, Кемаледдин уран баригша), Ереванай һарабша (1635), Багдадай һарабша (1638), уһан оргилуурууд. 18 зуун һүүлдэ Истанбулай уран барилгада баруун Европын шэнжэнүүд нэбтэрнэ. 19 зуунда эклектик барилгуудай байгуулга эхилжэ байна; 20 зуунда — функционализм шэнжын барилгуудай байгуулга эхилһэн. 1950 арбан жэлдэ Истанбулай ведутся работы по заһабари эхилһэн.