Христосой шажан: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа
Зосоохинь усадхагдаа Зосоохинь нэмэгдээ
Полностью удалено содержимое страницы |
м Откат правок 59.84.118.79 (обсуждение) к версии Elvonudinium |
||
1 мүр:
[[Файл: Gerokreuz full 20050903.jpg|мини|[[Распяти]] — Христианшуудай тэмдэг]]
'''Христосой шажан''' ({{lang-el|Χριστός}} — «[[Абарагша]]», «[[мессиа]]») — [[Авраамай шажанууд|авраамай]] [[дэлхэйн шажан]], [[Шэнэ Хэлсээн]]дэ тодорхойлоһон [[Иисус Христос]]ой амидарал, һургаал дээрэ һуурилһан юм.<ref>[http://www.bbc.co.uk/religion/religions/christianity/ ''BBC—Religion & Ethics—566, Christianity''] // [[BBC]]</ref>. Христианинүүд Назаретһээ Иисус бол Мессия, [[Бурхан (монотеизм)|бурханай]] хүбүүн болон хүн түрэлхэтэнэй Абрагша мүн гэжэ этигэдэг<ref name="Briggs">Briggs, Charles A. ''[http://books.google.com/books?id=VKMPAAAAIAAJ The fundamental Christian faith: the origin, history and interpretation of the Apostles' and Nicene creeds].'' C. Scribner’s sons, 1913.</ref>. Христосой шажантад Иисус Христосой түүхые гэдэгтэ дамжаггүй байна. Христосой шажан — дэлхэй дээрэхи хамагай гол нэгэ бурханта шажанай нэгэн. Тэрэнэй этигэл үнэмшэлынь тэрэнэй үүдэн бай болохо эхэ үндэһэнь болоһон [[иудаизм]]тай нягта холбоотой. Христосой этигэлэй үндэһэн һанаань бурханай хүбүүн, [[Иисус Христос]] собдолгодон, уламаар дахин амидарһанаар абарал ерэнэ гэдэгтэ оршодог.
Христианствын хамагай гол сектүүдынь — [[Католик церковь]], [[Православи]], [[протестантизм]] юм.
== Назаретһаа ерэһэн Иисус ==
Назаретһаа ерэһэн Иисус [[библи]]ин ном болон христосой шажанда гол дүрынь юм. Христосой шажанай этигэлэй үндэһэниинь Абаралда хүрэхэ замые нээдэг Иисус Христосые шүтэжэ, түүндэ зүтхэхэд оршодог.
Христосой шажан номой ([[Евангели]]ин) [[Шэнэ Хэлсээн]]дэ багтадаг хамагай эртэниинь [[Марк]]ай [[Евангели]] гү, али тэдэгээрынь Назаретһээ ерэһэн Иисус — сүсэгтэнэй ударидагша, гэгээнтэнэй үйлэ ажалалгаае тодорхойлон үгүүлдэг. Христосой һурталынь Иисусые үхэһэнэй дараа, үүдэн бай ниигэмлигүүдтэ гэгээнтэнүүд тэрэнэй тухай домог, һургаалые дахин дабтан яриха үеһөө шажан болон түлэбшэжэ эхилбэ. Эхилээд Иисусай элгээлтые ама дамжан яридаг байһанаа, дараань суглуулан бэшэжэ тэмдэглэбэ. Эртын христосой зохёогшодой этигэл һургаалиинь Христосой мэндэлһэн, тэрэнэй хүүгэд наһанай тухай хүүрнэлдэ тусгагдаба.
=== Иисусай элгээлтэ ===
[[Файл:Archbishop's Chapel, Ravenna.jpg|thumb|left|Таряа үржэхэ мэтэ Иисусай тиимэ гайхамшагууд тэрэнэй бурханлиг мүн шанарые нотлон харуулдаг]]
Иисусай гол элгээлтэнь бурханай хааншлалтай холбогдуулан [[иудаизм]]ые сэргээхэд оршожо байба. Иисусай номлолынь хүдөөгэй амидаралай ёгтолол дээрэ бүтээгдэһэн ба тэрээр үбшэтэнүүдые эдгээн элааршуулжа, ниигэмэй гологдол болоһон хүмүүндэ туһалдаг байба. Тэрэнэй элгээлтэ энгын хүмүүндэ, үндэһэндээ газар таряаланшадта шэглэгдэһэн байба. Тэрэнэй һургаалые Уулын дээрэхи номлолдо нэгэдхэн дүгэнээд [[Лука]], [[Матвей]] [[апостол]]нууд Евангели номдо бэшэжэ тэмдэглэбэ. Иисусай номлолой үндэһэн сэдэбынь бурханда болон ойро дотоныхондоо дуратай байха ябадал. Энэ элгээлтэнь зан түрэхэд гаргажа болохо хизгаарые тодорхойлжо, буруу үйлэдэлэйнгээ түлөө хатуу шэтгэл амалдаг [[Тора]]гай хэрсэгэй хизгаарлагдамал һургаалда харюу болобо. Энэнэй орондо Иисус шэнэ, [[болбосорол|болбосоронгүй]] [[ниигэм]] байгуулха арга болохо дуран сэдьхэл, энэрэл нигүүлэсхы сэдьхэлдэ уряалан дуудаба.
=== Христосой бэе хүн ===
[[Файл:Bramantino - De aanbidding der herders.jpg|мини|Христосой [[рождество]] үдэрые дүрсэлхэдээ Иисус хүүгын зэргэcээ шара болон элжэгые байнга зурдаг]]
Иисус өөрөө өөрыгөө бурханай элшэн гү, али Мессия гэһэн үзэдэг. Тэрээр бурханда хандахадаа «''Эсэгэмни''» гэһэн хоорондын харилсаагаа дээдэ зэргээр ойро дотоно элэрхэлдэг. [[Иудаизм]] шажанай болон [[улас түрэ|улас түрын]] түб болоһон [[Иерусалим]]да хүрэбэ. Энэ зоримог үйлэдэл Иисус болон Еврейн шажантанай хоорондохо зүршэлэйн эхилэл болобо. Иисусые барабшалан бурхан шүтээн тарааһан хэргээр ялалан саазалба. Тэрэнэй үхэлэй талаар Евангели номдо үгүүлһэнээр [[Хуушан Хэлсээн]]дэ оршохо [[хүн түрэлхитэн]]ые абархын тулада бурханһаа элгээһэн Мессиин талаар уридшалан үгүүлһэн зүйлые бэелүүлһэндэ онсогой ажа холбогдол үгэдэг.
Иисус — энэ боло Иешуа гэһэн арамейн нэрын грек хэлбэри.
Иисусай амидарал, үйлэ ябадал еврейн уламжалалнууд дээрэ үндэһэлэгдэбэ.
Евангели ном сүсэглэлынхиинь үндэһэн болодог Иисусай амидарал, һургаалые үгүүлдэг.
=== Еврейн мүргэлэй ордон ===
[[Файл:Epiphany (XVIc).jpg|мини|слева|150px|Маркай бэшэһэн Евангели номдо Иисусай тухай хүүрнэлые түүниие Иоанн Хэрээснэг хэрээснэг болгоһоноор эхилдэг / Эзэнэй Хэрээснэг бололго]]
''Иисус түрэжэ, [[хэрээснэг]] болоһониинь:'' Иисус [[ромын эзэнтэ гүрэн|ромын эзэн хаан]] [[Октавиан Август]] түрэ барижа байха үедэ (МЭҮ 27 дугаар онһоо МЭ 14 дугаар он) [[Галилей]]н хото [[Назарет]]дэ түрэбэ. Тэрэнэй олон ниигэмдээ зүтгэхэ болоһониинь Галилейдахи Ирод Антипын түрэ бариха үедэ эхилбэ (МЭҮ 20 дугаар онһоо МЭ 39 дугаар он). Иисусые [[Иордан гол]]до еврейн номлогшо [[Иоанн Хэрээснэг]] хэрээснэг болгобо. Хэдэн жэлэй туршада Иисус Галилейгаар аялжа, өөрын һургуули харизмын тэнэмэл номлогшын дүрээр тарааба.
''Нүлөөлэлэй хүрээ болон үхэл:'' Евангели номдо үгүүлһэнээр Иисус үбшэтэнүүдые анагаажа илааршуулан, өөрөө номлогжо байхадаа мүргэлэй ордодо һургааляа айлдажа байба. Тэрээр [[Израиль|Израилиин]] арад түмэниие сүсэглэлдэ хандажа, өөрыень дагахые уряалжа байба. Түүниие дагагсад огсом үсэжэ, тэдэгээрэй олонхинь хүн зоной доодо шатаныханһаа гаралтай байба. Эсэстээ Иисус ромын эрхэтэнүүдтэ баригдан, бурхан шүтээн тарааһан, улас түрын ухуулга хэһэн хэрэгтэ яллагдан МЭ 30 оной оршомдо саазалагдаба.
== Христосой шажанай гаралга ==
[[Файл:Greco, El - Sts Peter and Paul.jpg|мини|Ном айлдагшад [[Пётр]], [[Павел]] хоёр шэнэ шажанай эдэбхитэйе номлол ябуулжа байба. Өөрын элгээлтээрээ Павел шэнэ ниигэмлигүүд дахи христосой һургаалай үндэһые табяаа /[[Эль Греко]], [[Эрмитаж]]/]]
Эртын христианинүүд олон хүмүүниие татадаг орон нютагай ниигэмлигүүдые байгуулдаг байба. Удалгүй [[еврейн шажан]]ай жэжэг [[сектэ]]һээ христосой шажаниинь абарга томо шажанай хүдэлгөөн болон хубирба.
Эртын христианинүүд Иисус боло Мессия мүн байһан, түүниие собдолһоной дараа тэрээр дахин амилһан гэдэгтэ этигэдэг. Тэдэ юртэмсын түгэсхэл удхагүй ерэнэ гэхэ Апокалипсис (юртэмсын мүхэлэй тухай Библиин Шэнэ Хэлсээнэй нэгэн ном — орожо)-до этигэсэгээдэг. Эхинэй үедээ тэдэнэй уулзалтууд [[Иерусалим]]да маша нюусаар ябагдадаг байһанаа, удалгүй олон тооной ниигэмлигүүд болобо. Эсэсэй эсэстэ эдэгээр христосой ниигэмлигүүд бэе бэетэйгээ харилсан үйлэшэлжэ эхилбэ: хамтаран мүргэл үйлэдхэ, хоол унданай сагаар уулзасгааха, бэе бэедээ дэмжэлгэ үзүүлхэ зэргэ. Эртын христосой шүтэлгын үедэ бүхы хүмүүн эжэл тэгшэ байжа, эмэгтэйшүүдшье гэһэн шухала алба хашаха бололсоотой байба.
=== Анханай зүршэлгэнүүд ===
Удалгүй христосые баримталгашад тэрс үзэл (ересь) тарааһан хэрэгтэ буруудхагдан өөр шүтэлгэ бүхы хүн зоной олонхиин зүгһөө мүрдэлгэдэ үртэгдэбэ. Олонхинь Самари руу зугатажа, заримынь Антиохи хүрэһэн ба тэндэ лэ тэдэниие христианинүүд гэжэ нэрлэхэ болобо. Антиохида ромын эллинист шүтэлгые баримталагшад тэдэнтэй ниилбэ. Христосой ниигэмлигүүд өөһэдын гэшүүдээ, еврейшэ бай, еврей бусашье бай эрэгтэй хүүгэдэй [[бэлэг эрхэтэн]]эй [[обрезани]]ие таһалха, хоолой хизгаарлалта зэргэ хатуу шанга еврейн хуулинуудһаа байнга сүлөөлдэг байба. Христосой шажанай номлогшод хэрээснэг болгохые арюудхаха бэлэг тэмдэгэй ёһолол, харин үйлэ хэрэгэй болон һанаанай сэбэр арюуниие Иисусай замые дагаһанаар хангагдана гэжэ үзэдэг.
=== Синоизм ===
Иудейшүүдэй хубида Мессия (ивритһээ оршуулбал — загалмай хүртэгшэ) Давид хаанһаа гаралтай израильшуудай хуули ёһоной һунгаһан бурхан гэһэн удхатай ажа. Мессиие абрагша, ерэхэ саг үеын түгэсхэл мүн гэһэн христианинүүд түһөөлэл Хуушан Хэлсээнэй зүншэдэй номдо гарадаг. Эртын христианинүүд Иисусые собдолһолон болон тэрэнэй ахин амилан бодохые хүлеэн зүбшөөрдэг болоһониинь тэдэ түүниие Мессия гү, али Христос (грекээр загалмай хүртэгшэ) гэһэн нэрлэхэдэ нүлөөлбэ. Христос гү, али Иисусай сободлолтые хүлеэжэ абаһаниинь христианинүүдэй шүтэлгын гол ойлголто болоо.
=== Амжалта болон тархалта ===
[[Файл:Christ teacher.jpg|мини|слева|Ромын эзэнтэ уласда христианинүүдэй мүрдэн мүшгэжэ байха үедэ ниигэмлигэй гишүүдые билэг тэмдэгэй шанартай туурганай зурагаар шэмэглэгдэһэн газар доорохи байранда нюусаар оршуулдаг байба]]
Дараагай хэдэн арбан жэлнүүдэй туршада энэ шажан хурдан тархажа эхилбэ. Үндэһэндээ христианинүүдэй амидаралай юрэ буһын хэб маяг тэдэнтэй нэгэдхэ хүсэлыень орьёлуулба. Бүхэл бүтэн [[гэр бүлэ]]нүүд, зарса, богоолнуудайнгаа хамтаар христосой шажантан болохоор шэдэсгээжэ байгаа. [[Ромын эзэнтэ гүрэн]] даяар христосой шажан хурдан тархажа, [[болбосорол]]той баяд түдыгүй, ядуу доодоһоошье хосорһонгүй. Христосой шажанай түгээмэл болохо шалтагааниинь абаралай болон ахин амилуулан бодхоно гэһэн амалалга. Түүнһээ гадана, Эртын христианинүүдэй ниитэлгэ байдалшье анхаарал татадаг, ушарынь баядынь ядуу, хүгшэд, үбшэтэнүүдэй түлөө мүнгэн хандиб үргэдэг байба. Ниигэмэй зүгһөө өөһэдын гишүүдэйнгээ оршуулгые хянажа, христосой шажанта гадаадынханда байра һууса оложл, харин анагаагшад үнэ түлэбэргүй ажалалдаг байба. Юртэмсын түгэсхэл тиимэшье амархан, хурдан удахагүй болохогүй нээ гэдэгынь ойлгомжотой болохо үед/ христосой амидаралай хэб маягта ехэхэн аши холбогдол үгэхэ болобо. Тэрэ үедэ тухайн ниигэмлигүүд хүрээлэн бай оршоной үнэтэ зүйл, хэм хэмжээндэ даһан зохисодог боложо, алас хэтэдээ нэгэдэмэл церковиин үндэһэниинь болоһон шаталалууд, ниигэмэй бүтэсүүдшье бай болоо.
=== Христианинүүдэй хөөжэ тууһаниинь ===
Христосой шүтэлгэ дагахань түүниие баримталагшадай хубида аюул заналгүй байһангүй. МЭ 64 дүгээр ондо ромын эзэн хаан [[Нерон]] христианинүүдые гал түймэр табиһан мэтээр буруудхан хорихо, саазлаха тухай тушаал буулгаба. [[Ромын эзэнтэ гүрэн]]дэ олон тооной христианинүүд үхэлэй үмэнэшье этигэл үнэмшлээһээ нисаһангүй. II—III зуунай үедэ хөөгдэжэ, бүд мүрдэгдэжэ байһан хэдышье туушатай тэмсэлэй үрэ дүндэ, эсэсэй эсэстэ христосой шажан [[Ромын эзэнтэ гүрэн]]эй албан ёһоной шажан болобо.
== Эртын церковь ба дунда зуун ==
[[Файл:Ludvik9-sedmakrizovka.jpg|мини|300px|[[Загалмайтан]]ай аянай үеээр олоноороо мүргэл хэхээр тэнүүшэлхэ гэдэг ойлголто [[бөө мүргэл]]тэнэй эсэргүү «''арюун [[дайн]]''» мэтээр ойлгогдохо болоо]]
Христосой шажан хаашуул, эзэн хаашуулай дэмжэлгэтэйгээр тархаба. Хожомынь тэрээр янза бүриин шүтэлгүүдтэ хубаагдаһаниинь удалгүй [[Европо]] дахи улас түрын шухала хүсэн зүйл болобо.
Христианинүүдые мүрдэн хабшаха ябадал [[I Константин]] эзэн хаанай үедэ IV зуунда зогсобо. Түүниие залгамжалагша [[I Феодосий]] христосой шажаниие Ромын эзэнтэ гүрэнэй түрын шажан гэжэ зарлаба. Энэ үеһөө христосой церковиин хүгжэл улас түрын засаглалтай нягта холбоотой болобо.
Ромын папын хаан шэрээ гү, али засаглалые Олоһон газар, церковиин тэргүүн папын ордон болобо. Папын үедэ засагай эрхэ барихань [[епископ]]үүдэй гарта оробо. Суулганууд шүтэлгын номлолые хүлээн абаха замаар христосой шажанай үндэһые бүридүүлжэ байба. Ромын эзэнтэ гүрэн 395 дугаар ондо задаран унаһаниинь ромын болон [[византи]]ин [[церковь]]нууд болон хубаагдахад хүргэбэ.
=== Христосой шажан дэлгэрһэниинь ===
Ойрохи Дурнада болон Хойто Африкада бэе даанги [[церковь]]нууд болобо. Янза бүриин оронууд дахи христосой шажанай тархалга, церковьнуудай үүдхэлгэнь юунай үмэнэ аялагша монахууд ашаар ябагдажа байба. Франциин хаан I Хлодвигые Реймсда (489 он) загалмайлһанаар түрэмгэй бөө мүргэлтэ Европодо христосой шажан дэлгэрхэ эхилэл болобо. [[Лалын шажан]]танууд Хойто Африка болон Пиренейн хахад арал руу добтолһоной дараа VII—VIII зуунда эдэгээр бүһэ нютагуудта христосой шажанай нүлөө бүримүһэн унаһан байба.
== Ромын папын удам ==
[[Файл:Benedict XVI Blessing-2.jpg|мини|XXI зуунда папын удам христосой шажанай уламжалалые оршон үеын амидаралтай нэгэдхэхые оролдохо болобо]]
XI зуунһаа эхилэн [[Ромын папа|Ромын папын]] өөртөө тиимэ нэрые һунгаба.
Ромын папын сула — «гэгээн эсэгэ», тэрэнэй хуби табиланта нэрэнь «Бурхадай зарсанарай зарса».
Папануудые Ромын папын дарааха [[католик церковь|католик церковиин]] һанбаартанай дээдэ сула хэргэмтэнүүд болохо кардиналнууд һунгадаг.
{{Цитата|Ши боло Пётр, шулуугаар минии Церковин барихаб|Матфей, 16:18}}
Папань ромын католик церковиин дээдэ тэргүүн. Ном айладагша Пётрай залгамжалагшые томилхо уламжалал ромын епископуудай дүрээр өөрын үндэһээрээ МЭ II зуунда хамаардаг. IV зуунһаа эхилэн ромын епископууд ехэхэн эрхэ мэдэл, церковиие хиналтадаа байлгахые шаардаба. V зуунда [[I Лев]] Папа Пётрай залгамжалагшын хубигаар тэргүүн эрхэ мэдэлые шаардаба. Түрэмгылэгшэдэй добтолгооной үегээр папын улас түрын засаглал бэхжэбэ. Бүри дундада зуунай эхээр папын албан тушаал улас түрын үлэмжэ нүлөөлэл, эрхэ мэдэлые оложо абаба. [[Һэргэн мандал]]ай эриндэ папанарай улас түрын эрхэ мэдэлэй түлөө тэмүүлэл Шэнэдхэлые хэхэ анхадагша шалтагаануудай нэгэн болобо. Анханай Ватиканай Суулган (1869—1870) папын алдаа дутагдалгүй болохые мэдэгдээд, түүниие бүхы христианинүүдэй хубида номлолой болон хүмүүжэлэй үүргэтэйе сохон дуридбэ.
== Зүүлтэ ==
{{зүүлтэ}}
{{1000 үгүүлэл}}
[[Категори:Шажан мүргэл]]
| |||