|
'''Буряадууд''' али '''Буряад яһатан''' ({{мо.б.}} buriyad, {{khk icon}} буриад, {{хэлэн+xal|bürēd}}, {{kgz icon}}, {{үз.}}, {{Ч.}} бураад, {{бөх.}}, {{алайр.}}, {{түнх.}}, {{захам.}}, {{ах.}} баряад, {{хэлэн+ru|буряˊт}}, {{kjh icon}} пыраат, ях. Burat) [[Монголшууд|Монгол арад]]ай нэгэн [[аймаг]] юм.
Мүнөө сагай буряад-монголшууд Ара, Үбэр Байгалаар нютагтай изагуурай монгол хэлэтэй арад түмэн юм. [[Оросой холбоото улас]]ай [[Буряад РеспубликаУлас]]да, [[Эрхүү можо]]до ([[Усть-Ордагай Буряадай тойрог]]) болон [[Байгалай саанахи хизаар]]та ([[Агын Буряадай тойрог]]) оршон һуужа байдаг. Мүн дээрэхи можонуудай зарим дүүргүүдэдэ амидардаг <ref name="Михайлов">[Михайлов Т. М. Буряты // Народы и религии мира. Энциклопедия. Главный редактор В. А. Тишков. Научное издательство «Большая Российская энциклопедия», 1998]</ref>. ОХУ-һаа гадна Хасаг, Тусгаар уласуудай Хамтын Нүхэрлэлэй оронуудай зэрэгсээ Монгол уласай хойто хэһэг болон БНХАУ-ай зүүн хойто нютагта үсөөн тоогоор оршон һуужа байдаг.
== Нэрэ ==
== Шажан шүтэлгэ ==
Уламжалалта шажан шүтэлэг [[хара шажан]] <small>(самаан шажан)</small>буюу [[бөө мүргэл]], [[тэнгэри]] бүгөөдболоод [[ⅩⅥ зуун жэл]]эй һүүлшэһээ түбэдэй [[Буддын шажан]] буюу [[шара шажан]] (Ехэ хүлгэнэй урасхал)-да ороһон ([[Гэлүгбаа]], һүүлдэ [[Нинмаба]], [[Хажи]]). Буряадта [[Христоосой шажан]] анханай ородуудтай хамта нэбтэржэ, [[ⅩⅩ зуун жэл]]эй һүүлэй хагаста үргэн тархаһан.
[[1741]] ондо Буддын шажан Ородой тоогдоһон шажануудай нэгэ болоһон бүгөөдболоод Буряадай анханай Буддын [[һүмэ]] [[Тамчын дасан|Тамчын]] (Хүлүүн-Нуурай, Галуута-Нуурай) [[дасан]] тэрэ үедэ байгуулагдаһан байна. Буддын шажан Буряад орондо дэлгэрхэдээ Зүүн зүгэй оронуудай ([[Энэдхэг]], [[Түбэд]], [[Монгол]], [[Хитад]]) заншалнуудай, соёлой, эрдэмэй, удха зохёолой, эмнэлгын, хэлэ бэшэгэй дэлгэрхэ ябадалда горитой нүлөө үзүүлһэн байха юм. [[1914]] оной байдалаар Буряадта 48 дасанда 16000 лама шабилан һуужа байһан гэдэг баримта бии. [[1930]]-аад ондо Буряадай Буддын һүмэ [[хиид]]үүд бараг бүгэдэ хаагдажа, сүйдхэгдэһэн байгаа. 1946 ондо Эбилгын Агын хоёр дасан шэнээр баригдаһан байгаа. 1980 гаран онуудһаа Буряадай Буддын шажан, бөө мүргэл һэргээжэ эхилбэ.
== Түүхэ ==
|
