|
[[Файл:Hindu calendar 1871-72.jpg|мини|[[Хиндү шажан|Хиндү]] литэ]]
'''Литэ''' буюу({{mongolUnicode|ᠯᠢᠲ|h}} < {{lang-bod|ལོ་ཐོ}}) гү, али '''Сагалбарcагалбар''', '''Хуанлихуанли'''({{mongolUnicode|ᠬᠤᠸᠠᠩᠯᠢ|h}} < {{lang-zho|皇曆}}) — [[ниигэм]], [[шажан]], [[худалдаа арилжаа]], [[засаг захиргаа]]най зорюулалтаар үдэрүүдыеүдэрнүүдые зохёон байгуулаха систем юм. Ингэхэйн тулд тодорхой саг хугаануудада нэрэ олгоно: [[хоног]], [[долоо хоног]], [[һара (тоолол)|һара]], [[жэл]] гэхэ мэтэ. ҮдэрүүдэдэҮдэрнүүдтэ үгэхэ нэрые огонооогноо гэнэ. Литэ дахи үеүүдүенүүд (жэл, һара г.м.) ихэнхэдээехэнхидээ [[һара]] али [[наран]]ай циклтэй синхроншлогдоһонсинхронизировалагдаһан байдаг. Олон иргэншилсоёл эргэншэл, ниигэмүүд өөрһэдэйөөһэдэй хэрэгһээндээ тааруулан, (ихэнхэдээехэнхидээ) өөр газарһаа гарал үүсэлтэй литэ дээрдээрэ тулгуурлаһантулгуурилһан литэнүүд зохёоһон байдаг. Литэ хадаа hарын дүхэригэй хубилалтатай тааруулан зохёогдоhон байна.
Литэнь мүн он тоолол бэшэһэн түхөөрэмжые хэлэнэ. Энэнь сааһансаарһан дээрэ хэблэһэн, алишье компьютериинкомпьютерэй программпрограмма байжа болоно.
Календарь гэдэг үгэнь [[латин хэлэн]]эй ''kalendae'' гэдэгһээ гаралтай бүгөөдболоод энэнь латинлата хэлэнээрхэлээр һара бүрин эхэнэйэхинэй үдэрэй нэрэ байжээбайгаа.
Хуанли (хялбархилбар ханзы: 皇历; уламжлалтауламжалалта ханзы: 皇曆; пиньин: huánglì) гэдэг үгэнь [[Хитадхитад хэлэн|Хитадаархитадаар]] «эзэн хаанай литэ» гэһэн үгэ бүгөөдболоод үдэр бүри тохёохо онсо шухалшухала үйлэ ябадал, саг, зүгэ шигыегэхэ мэтые заадаг байна.
[[Буряад]]-[[монголшууд]]ай абаhанабтаhан литэ 12 жэлэйжэлтэй (хулгана, үхэр, бар, туулай, луу, могой, морин, хонин, бишэн, тахяа, нохой, гахай).
== Холбооһон ==
|
