Компьютер: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа

Зосоохинь усадхагдаа Зосоохинь нэмэгдээ
Dexbot (зүбшэн хэлсэлгэ | Хубита)
м Removing Link FA template (handled by wikidata) - The interwiki article is not featured
Elvonudinium (зүбшэн хэлсэлгэ | Хубита)
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы
14 мүр:
'''Сахим тоосолуур''' ({{lang-ru|Электро́нная вычисли́тельная маши́на}}, '''ЭВМ'''), мүн баһа '''компьютер''' ({{mongolUnicode|ᠻᠣᠮᠫᠤᠢᠲᠧᠷ|h}}, {{lang-en|''computer''}}) гэдэгынь нэгэн [[түб процессор]] гү, али хэд хэдэн түб процессорнууд үгэгдэһэн [[компьютерэй заабари|заабари]] дагуу өөрын системын түхөөрэмжэнүүдтэй [[мэдээлэл дамжуулха шугамууд]]аар харилсажа, мэдээлэлые һолилсохо ба болбосоруулан, тэдэгээрэй үйлэ ашаглалгые ударидаха согсо байгууламжа юм.
 
Компьютерынь маша олон дүрсэ, хэлбэреэр байдаг. Оршон үеын компьютертой түһөөтэй түхөөрэмжэнүүдынь [[20-р зуун]]ай дунда үедэ ([[1940]] - [[1941]] оной үе) гараһан болобошье компьютер гэдэг ухагдахуун ба компьютертой түһөөтэй машинанууд уридынь байһан. Анханай сахилгаан компьютернуудынь бүтэн дугаарые дүүргэхээр хэмжээтэй байһан ба энэнь хэдэн зуун [[персонал компьютер]]эй эдидэг хүсөөр ашагладаг байгаа.<ref>In 1946, [[ENIAC]] consumed an estimated 174 kW. By comparison, a typical personal computer may use around 400 W; over four hundred times less. (Kempf, Karl (1961). "«Historical Monograph: Electronic Computers Within the Ordnance Corps"». Aberdeen Proving Ground (United States Army). 1961)</ref> Оршон үеын компьютернуудынь үмэнэхи үеынхитэй харисуулхад маша бишыхан түхөөрэмжэнүүдтэй ба үүнһөө сая, [[тэрбум]] хин үлүү хүсэн шадалтай.<ref>Early computers such as [[Colossus computer|Colossus]] and [[ENIAC]] were able to process between 5 and 100 operations per second. A modern "«commodity"» microprocessor (as of [[2007]]) can process billions of operations per second, and many of these operations are more complicated and useful than early computer operations.</ref> Мүнөө үедэ бол энгын компьютернуудынь [[бугуйн саг]]да таарахаар бишыхан хэмжээтэй байжа болохо болоод [[сагай зай|сагай зайһаа]] хүсөө абаха боломжотой болоһон.
 
Персонал компьютернуудынь мэдээлэлэй эрэ үеын бэлгэ тэмдэг болоһон ба ехэнхи хүнүүдэй "«компьютер"» гэхээр һанаада ородог зүйл болоһон. Харин мүнөө үедэ хамагай үргэн тархаһан компьютерэй түрэлынь [[тусхай зорюулалтын компьютер]]ууд юм. Эдэгээрынь бусад түхөөрэмжые ударидадаг маша бишыхан түхөөрэмжэнүүд юм. Жэшээнь, тусхай зорюулалтын компьютернуудынь үйлэдбэриин машинанууд, [[дигитал аппарат]]ууд, хүүгэдэй тоглоомуудта байдаг.
 
[[Компьютерэй программа]]нууд гэдэг нэрэтэй заабаринуудык хадгалха ба үйлэдэжэ шадаха ябадалынь тэдгээрые маша олон шадабаритай болгодог ба тооной машинануудһаа илгадаг. [[Чёрч-Тьюрингэй онол]]ынь энэ шадабариие тодорхойлһон математикын баримта юм:
 
{{Цитата|Багашье хамаагүй хүсэн шадалтай ямар нэгэ компьютер бол өөр ямаршье компьютертай эжэл үүргэ даалгабариие бэелүүлжэ шадана.|[[Чёрч-Тьюрингэй онол]]}}
38 мүр:
Мүнөөнэй байдалаар компьютерэй хүгжэлэй 4 үе шата үнгэрөөд байна. Үе һолигдохо болгондо компьютерэй обор хэмжээ багадхажа, харин хүсэн шадалынь нэмэгдэжэ байгаа.
 
=== I үе (1946-19581946—1958)  — сахим лаампа ===
[[FileФайл:Two women operating ENIAC.gif|thumb|ENIAC-ые ашаглажа хоёр [[эхэнэр]]]]
Энэ үеын компьютернууд нүсэр томо хэмжээтэй, удаан, баһа үндэр үртэгтэй байба. Тэдгээрэй гол түлөөлэгшэнь 1946 ондо [[Преспер Экерт]] (Presper Eckert), [[Джон Мохли]] (John Mauchly) хоёр суглуулһан ENIAC (Electronic Numerical Integrator And Computer) гэһэн анханай электрон тоосоолхо түхөөрэмжэ юм. Энэнь 10-тын тоололой системэдэ ажалладаг компьютер байба. Түүниин сахилгаан хэлхээндэ электрон лаампа (vacuum tube) гэһэн элементые ашаглаһан байгаа. Энэнь агаарыень һоруулжа, вакуумжуулһан шэлэн хорго болоод дотороо электродууд агуулна. Электродууд эсэргүү сэнэглэгдэһэн тохёолдолдо эндэ электроной урасхал үүдэнэ. Энэ урасхалые ударидан [[сахилгаан гүйдэл|гүйдэл]] хүсэдэлэй үдхэгшэ (amplifier) гү, али логик түлхюурэй (switch) горимдо ажаллажа болодог байна. Ү.х. сул сахилгаан дохёое хүлээн абаад үдхэжэ гаргаха, сахилгаан дохёоной урасхалые агшан зуур хааха/нээхэ боломжотой юм. ENIAC компьютер ойролсоогоор 18 мянган электрон лаампа агуулһан байгаа. Тухайн үеын электрон лаампа хүнэй бамбаалай хуруун шэнээ хэмжээтэй байһан тула ENIAC обор хэмжээ маша томо хэмжээтэй болоһонһоо гадна маша ехэ сахилгаан хэрэглэжэ, маша ехэ халадаг байба. Тиимэһээ абарга томо компьютерые хүргэхын тулада мүн абарга томо хүргүүрүүдые ашагладаг байгаа.
 
45 мүр:
Энэ үеын компьютернуудай мэдээлэл болбосоруулха хурдан ойролсоогоор 10-20 килохерц.
 
=== II үе (1959-19641959—1964) — транзистор ===
 
Энэ үеын компьютернуудта [[транзистор]] гэһэн [[хахад дамжуулагша]] элемент ашаглагдаһан байба.
56 мүр:
Иимэ компьютерэй техникын үйлэдбэрилэлдэ транзистор нэбтэрһэнээр тоосоолхо электрон техникын хүгжэлэй шэнэ үе табигдаба.
 
=== III үе (1965-19701965—1970) — интеграл схемэ ===
Транзистор хэрэглэхэ болоһониинь компьютерэй техникын хүгжэлдэ гараһан томо дэбшэлдэбжэлтэ байба. Али болохо олон транзистор агуулһан бол компьютерэй хурдан хүсэниинь түды нэмэгдэжэ байба. Гэхыдээ баһа өөрын гэһэн бэрхэшээлые бии болгоһон.
 
Транзисторой тоо олшорхо туһам сахилгаан хэлхээнэй бүтэсэ улам нарин, хабсарһан боложо байба. Ушарынь маша олон тооной тусдаа транзисторуудые өөр хоорондонь болон бусад электрон эд ангинуудтай холбожо гагнан хэлэхээндэ байралуулха хэрэгтэй болоно. Энэнь зарадал ехэтэй, баһа схемэ алдаатай хэгдэхэ эрһэдэлые нэмэгдүүлжэ байба.
 
Интеграл схемэ (Integrated Circuit - — IC) гү, али микросхемэ хэрэглэхэ болоһоноор дээрэхи бэрхэшээлые дабан туулһан түдыгүй компьютерэй техникын хүгжэлэй шэнэ үеэ эхилүүлһэн гэжэ үзэдэг байна.
 
ИС гэдэгынь өөр дээрээ маша олон тооной бэшэл транзисторые агуулһан, маша бага хэмжээтэй (хэдэн см<sup>2</sup>) [[сахюур]]ай ялтаһан юм. Заримдаа микросхемэ, заримдаа хахад дамжуулагша чип гэжэ нэрэлнэ. Технологиин хубида, олон тооной бэшэл транзистор болон бусад электрон эд ангинуудые уридшалан тодорхойлһон схемын (загбарай) дагуу сахюурай ялтаһан дээрэ “хэблэхэ”«хэблэхэ» ү.х. “ургуулха”«ургуулха» замаар ИС-ые гаргажа абадаг байна.
 
Иигэжэ маша бага орон зайда маша олон логик элементые суглуулжа шадаһанаар нэгэ элементһээ нүгөө рүү сахилгаан дохёо дамжахад зарсуулха хугасаа эрэс багадхана. Үрэ дүндэнь мэдээжэ компьютерэй тоосоо хэхэ хурдан ехэдхэжэ, нэгэ секундтэ гүйсэдхэхэ үйлэдэлэй тоо нэмэгдэнэ. Мүн шаардагдаха тэжээлэй хэмжээ багадхажа, энергиин алдагдал багадхажа, зардал буурһан байна.
"https://bxr.wikipedia.org/wiki/Компьютер" хуудаһанһаа абтаһан