Мяхан: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа

[[Файл:FoodMeat.jpg|thumb|right|Түрэл бүри мяхан]]

 

[[Хүн түрэлхитэн]] анха бии болоходоол алибаа амитанай мяхые эдижэ ерэһэн. Гэхыдээ газар зүйн байрашал, уларил, улас үндэһэтэнэй ёһо заншалһаан шалтагаалан түрэл бүриин амитанай мяхые эдижэ ерэбэ. Амитан бүриин мяхан янза бүриин найралга, шэм тэжээлтэй байдаг. Мяхые дотор ангиин, малай, гэрэй тэжээмэл амитанай, далайн амитанай гэхэ мэтээр ангилдаг. Малай мяхые [[монголшууд]] тураг мяхан, дотор мяхан гэжэ ангилдаг. Дотор мяханда табан сула эрхэтэн, гэдэһэн доторой мяхан орохо болоод яһан дээрэ тулгуурилһан балсанлиг мяхые тураг мяха гэжэ нэрлэдэг. Далайн оронойхи голдуу [[загаһан]], [[хабшаахай]]н мяхые хэрэглэдэг байхада эрэс тэс уларилтай, дүрбэн уларил хосолһон, нүүдэлшэдэй соёл эргэншэлтэй монголшууд өөхэн тоһон, уураг ехэтэй ан амитан, малай мяхые янза бүреэр болбосоруулан хэрэглэжэ ерэбэ. Монголшуудай хүнэһэндээ хэрэглэдэг мяханиинь ехэбшэлэн түмэр, уһан, шороо, уурагай бүтэсэтэй болоод түрэл бүриин амин дэмээр баялиг. Монголшууд [[зун]], [[намар]]ай уларилда халуун ушар мяханай хэрэгсээгээ багадхажа, [[сагаан эдеэн]]иие ехэбшэлэн хэрэглэжэ [[ямаан]], [[тэмээн]]эй борсо голдуу эдидэг. Харин [[үбэл]], [[хабар]] хүйтэн шэрүүн ушар элшэлиг, өөхэн тоһон ехэтэй [[хонин]], [[үхэр]], [[адуу|адууһанай]] мяхые хэрэглэдэг. Адууһанай мяханиинь халуун шанартай ушар янза бүриин ханяада томуу зэргэ үбшэнһөө уридшалан һэргылхэ, анагааха шадалтай. Хониной мяхан хүсэн тамир оруулжа, [[дархалаанай системэ|дархалааниие]] һайжаруулдаг ушар амаржажа түрэһэн хүндэ хониной мяхаар шүлэ хэжэ үгэдэг. Монголшуудай мяхые болбосоруулан хэрэглэжэ ерэһэн нэгэ шухала арга бол ямаан, тэмээн, үхэрэй мяхые борсолжо (хатаажа) удаан хугасаагаар эдидэг, энэнь баһа халуун дулаанай уларилда амта шанараа алдажа муудахагүй, нүүдэллэн ябахада ашаа тээшэндэ хүнгэн абһаар аргые олоһон хэрэг. Харин адууһанай мяхые борсолдоггүй.