Карл Маркс: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа

'''Карл Хайнрих Маркс''' ([[1818 он]]ой [[5 һарын 5|5-р һарын 5]] — [[1883 он]]ой [[3-р һарын 14|3 һарын 14]]) XIX зуунай [[гүн ухаан]]ша, [[улас түрэ|улас түрын]] [[эдэй засаг]]ша болон [[хубисхал]]ша байгаа. Тэрэниие [[коммунизм]]ын Эсэгэ хэмээн нэрыдэхэнь элбэг бүгөөдболоод, тэрэбээр хүмүүжүүлэгшэ болон улас түрын зүдхэлтэн байба. Маркс [[ниигэм]]эй болон улас түрын асуудалуудые хүндэжэ байһан ба түүхын шэнжэлгэ хэһэнээрээшье алдартай бэлэй. Тэрэнэй баримталжа байһан үзэл бодол «[[Коммунис Намын Тунхаг]]» (Manifest der Kommunistischen Partei, ''1848'') эхинэй мүрһөө харагдадаг. «Эдүгээе хүрэтэр оршон байһан ниигэмэй түүхүүд [[ангиин тэмсэл]]эй түүхэ юм.» Маркс [[хүрэнгэтэ журам]]ые, уридань байһан, ниигэм болон эдэй засаг дээрэ тулгуурлаһан ниигэмүүдэй адли дотоодо шалтагаануудһаа һүйрэнэ хэмээн үзэдэг байба.<ref>[[Roberto Mangabeira Unger]]. ''Free Trade Reimagined: The World Division of Labor and the Method of Economics''. Princeton: Princeton University Press, 2007.</ref><ref>John Hicks, «Capital Controversies: Ancient and Modern.» ''The American Economic Review'' 64.2 (May 1974) p. 307: «The greatest economists, Smith or Marx or Keynes, have changed the course of history…»</ref><ref>[[Joseph Schumpeter]] Ten Great Economists: From Marx to Keynes. Volume 26 of Unwin University books. Edition 4, Taylor & Francis Group, 1952 ISBN 0415110785, 9780415110785</ref><ref name="Karl Marx to John Maynard Keynes">{{Cite news |url=http://www.dailymail.co.uk/home/moslive/article-2014647/Karl-Marx-John-Maynard-Keynes-Ten-greatest-economists-Vince-Cable.html|title=Karl Marx to John Maynard Keynes: Ten of the greatest economists by Vince Cable|work=Daily Mail |date=16 July 2007| accessdate=7 December 2012}}</ref>

Маркс амидралынхаа туршада үл ойлгогдохо хүн байһаншье, тэрэниие наһа бараһанай дараа тэрэнэй үзэл һурталууд хүдэлмүршэдэй хубисхалда нүлөөгөө багагүй үзүүлһэн бэлэй. Энэхүү нүлөө [[Октябриин хубисхал]] Марксист [[Большевикууд]]ай илалтын ашаар улам хүсээ абаһан бүгөөдболоод [[XX зуун]]да Марксист үзэлдэ багашье болобо абтаагүй газар хобор байба.

Карл Маркс 1818 оной 5-р һарын 5-нда [[Германи]]ин [[Трир]] хотодо түрэбэ, [[Бонн]], [[Берлинай]] ехэ һургуулида һуралсан хуулиин болон эдэй засагай [[болбосорол]] эзэмшээ. [[Георг Хегель|Хегелиин]] философиин нүлөөлэл дор философи, эрхын судалгаа хэжэ, «Демокрит ба Эпикурай натурфилософиин илгаа» (Differenz der demokritischen und epikureischen Naturphilosophie) һэдэбэри 1841 ондо [[Йена|Йенын]] ехэ һургуулида философиин ухаанай докторын зэрэг хамгаалһан. Тухайн үеын [[Прусси]]ин хаанта засаглалтай үзэл һанаанай зүрэлдөөнтэй байһан болохоор ехэ һургуулида багшалха һонирхолоо орхожо сүлөөтэ сэтгүүлэй ажалые дагнан эрхэлхэ болобо. Маркс улас түрэ, [[эдэй засаг]]ай һэдэбэри Европо, Америкын хэд хэдэн һонин сэтьгүүлдэ ниитэлэлээ тогтомол хэблүүлдэг байһан бүгөөдболоод улас түрын амидаралда эдэбхитэй оролсогшо тэдыгүй тэрэниие зохёон байгуулагшань байба.

Карл Маркс 1847 ондо Шударга шуудын холбоондо (хожомой [[Коммунистуудай холбоо]] болоһон) [[Фридрих Энгельс|Энгельсэй]] хамта гишүүнээр элһэшэ, 1848 ондо Коммунистуудай түб хороог ударидажа байһан бүгөөдболоод тэрэ үедэ алдарта «[[Коммунис Намын Тунхаг]]»-ые Энгельстэй хамтарша зохёоһон. 1864 ондо «Олон уласай ажалшадай нүхэрлэл» буюугү, али [[Нэгэдүгээр Интернационал]]ые байгуулахад эдэбхэтэй оролсожо хэрэг дээрээ тэрэнэй ударидагша байба. Нэгэдүгээр Интернационалай «Зохёон байгуулалтын тунхаг», «Түрэ дүрэм» зэрэг олон баримта бэшэгые болбосоруулаа. Маркс улас түрын янза бүриин хүдэлгөөн тэрэ тусмаа ажалшанай болон [[Ниигэм журам|социалис]] хүдэлгөөнэйхэнтэй байнга һанал зүрдэг баһан юм.

Залуу наһаа буюугү, али 1843 онһоо [[Франци]], [[Берлин]] зэрэг ороноор хөөгдэжэ дүрбэн амидарша байгаад 1949 ондо хоёр дахи эхэ орон болохо [[Англи]]да һуурижаһан наһан эсэс болотор амидараа. Маркс бага наһанһаа үерхэжэ ерэһэн Женни фон Вестфлентай 1843 ондо ханилжа олон хүүгэд түрүүлһэнһээ гурбань балшар үедээ наһа бараа. Карл Марксын сүй табилтань нэгэ хэһэгтээ нюуса байһан ба хэдэн жэлэй туршад Вестфалиин болон Марксын [[гэр бүлэ|гэр бүлүүд]] хоёул тэдэнэй гэрлэлтые эсэргүүсэжэ байба. Олон эсэргүүсэлтэй тулгарһаншье тэрэ хоёр 1843 оной 6-р һарын 19-ндэ гэрлэбэ. 1850 оной эхинэй хахадта Маркс [[Лондон]]ой гурбан өрөө байранда айдһаа түгшүүртэй, ядуу зүдүү амидаралаар амидаржа байга. Тэрэ үедэ Маркс Жэнни хоёр дүрбэн хүүгэдтэй болоһон байһан ба дахин гурбан хүүгэд түрүүлһэн болобош эдгээрһээ гурбань лэ наһанда хүршье шадаһан. Маркс юрэнхыдөө ниитлэл бэшэжэ амидардаг байгаа. Жэннигай нагаса аханар болон эхэнь наһа барахад үблэжэ абаһан хүрэнгэнь Марскын гэр бүлые нүхэсэл арай дээгүүр, һуусанда амидарха боломжотой болгобо.

[[FileФайл:Jenny laura marx.jpg|thumb|Марксай басагад Каролина болон Джэнни Лаура Маркс (1869).]]

Карл Маркс [[Прусси|Пруссиин]]ин бароной, болбосоролтой охин Джэнни фон Вестфалитэй гэрлэбэ. Карл Марксай сүй табилтань нэгэ хэһэгтээ нюуса байһан ба хэдэн жэлэй туршада Вестфали болон Марксай гэр бүлэнүүд хоёул тэдынэй гэрлэлтые эсэргүүсэжэ байба. Олон эсэргүүсэлтэй тулгарһаншье тэрэ хоёр 1843 оной 6-р һарын 19-ндэ гэрлэбэ.

1881 ондо эхэнэр Джэннинь наһа бараһанай дараа Маркс һалһата бүрхэбшын үрбэдэлтэй боложо амидаралынхаа һүүлшын арбан табан һарада зобюуртай байба. Үбшэниинь даамжарша гуурһан хоолойн үрбэдэл, сээжнэй гялтан халиһанай үрбэдэл болоһоной уламһаа 1883 оной 3-р һарын 14-ндэ Лондондо наһа бараа. Түүниие Хайгейтай оршуулгын газар 1887 оной 3-р һарын 17-нд оршуулһан ба түүниин бунхан дээрэ "«Бүхы газар ороной хүдэлмэришэд нэгдэгтүн"», Коммунис тунхаг бэшэгэй һүүлшын мүр болон Фэуэрбахай 11 дахи номлолой Энгелсэй хубилбарые һиилээ.

"«Гүн ухаантанууд дэлхэйе олон янзаар тайлбарлаһан - — гэхыдээ хамагай гол түүниие өөршэлхэ ябадал юм."»

* {{IMDb name|0555631}}