|
== Һэеы гэр бариха ёһон ==
[[Файл:Gurvger.jpg|thumb|right|Монгол гэр]]
[[Файл:Юрты Алдын-Булак.jpg|thumb|300px|Алдын-Булак гэрнууд]]
Һэеы гэрг барихадаа, тон түрүүн ханануудыень түхэреэлүүлэн бодхоогоод, амануудыень бэе бэе руунь оруулжа тааруулаад, хагсарга (амалаадаһан) гэжэ нэрэтэй дээһэн уяануудаар холбон уядаг. Һүүлээрнь [[үүдэн|үүдэеэ]] тодхоод, үүдэнэй баруун можодо хадаатай [[түмэр]] сахаригһаа уягдаһан ути гэжэ нэрэтэй дээһэн ооһороор бүхы ханануудаа газаа талаһаань тархиинь доодо тээгүүр тойруулан, зүүн можодонь бүхэлэн уяна. Тэрэнэй һүүлээр нэгэ хүн гэрэй тэг дунда үндэр юумэн дээрэ гаража, тооно баряад үгэхэдэнь, хэдэн хүн газаа талаһаань уняална. Уняагаа уняалжа дүүргээд, туургануудые тоходог. Туургануудаа тохоходоо, нэн түрүүн баруун урдахииень, һуулдэнь хойгуурхи хоёрыень тоходог гуримтай байгаа. Һалхинай баруун, баруун хойноһоо ехэнхидээ буудаг ушарһаа урда талынь туургануудые хойто талынь туургануудаар даруулан тоходог байһан бололтой. Туургануудые дээдэ шэгшэгтэнь хадагдаһан дээһэн ооһорнуудаар ханада болон уняада уядаг юм. Уняануудай дээгүүр [[дээбэри]] тоходог һэн. Дээбэринүүд хадаа хахад тухэреэн түхэлтэй, дээдэ хажуудаа тоонын түхэреэндэ тааруулагдаһан түнхеэдэһэтэй хоёр һэеынууд мүн. Дээбэри тохоходоо, түрүүн урда хажуугайнь дээбэри тохоод, һүүлдэнь хойто хажуугайнь дээбэреэр урда хажуугайнгаа дээбэриин захануудые даруулан тоходог байгаа. Дулаа һайнаар барихын тула дээбэриингээ болон туургынгаа һайнииень хойто таладаа тоходог юм. Хойто дээбэри хоёр захадаа гурба-гурбан дээһэн ооһортой, тэдэнииень урда дээбэри дээгүүр һолһбуулан татажа, ханын доодо талаһаа уядаг юм. Һэеынүүдээ бултыень тохоод байхадаа, туургын газаа талаар хоёр дээһэн бүһэ татажа бүхэлдэг: нэгыень дээгүүр, ханын тархиин матагдан нугыһан газараар, нүгөөдыень —дундуур. Бүһэнуудэй узуурнууд үүдэнэй хоёр можодо уягдадаг. Туургануудые газарһаа дээшэ 15-20 [[сантиметр]] зайтайгаар тоходог юм. Тэрэ зайе бүглэхын тула амяараа хаяабшанууд хэгдэдэг һэн. Хаяабшанууд 20-25 сантиметр тухай үргэнтэй, дээдэ захаараа наринаар томогдоһон дээһэ барижа оёһон, доодо захыень миин хүбэрдиһэн 3-4 нарин гонзогор һэеынүүд болоно. Дулаанай сагта хаяабшагүйгөөр байдаг һэн.
Гэрэй тоонын нүхые бүглэхэ һэеые ''үрхэ'' гэдэг. Үрхэ хайша хайшаа хоёр [[метр]] тухай үргэнтэй, зургаан шэгшэгтэй, шэгшэг бүридөө ута ооһорнуудтай һэеы юм. Үрхэ ооһорнуудаарнь ханын доодо талын модонуудһаа уядаг, урда хажуугайнь ооһор уядаггуй, харин тэрээньээ баряад, гэрэйнгээ хойно гаража татахадань, үрхын урда хахадынь нээгдэдэг. Иигэжэ һэеы гэр соо сэбэр [[агаар]] оруулдаг ба һаруул болгодог байгаа.
|
