Хуули: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа
Зосоохинь усадхагдаа Зосоохинь нэмэгдээ
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы |
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы |
||
30 мүр:
*[[Олон уласай хэрээ]]
*Эрхэ зүйн бусад акт
=== Үндэһэн хуули ===
[[File:Red copy of the Russian constitution.jpg|thumb|[[Ородой Холбоной Улас|РФ-иин]] Юрэнхэлэгшэдэй Үндэһэн хуулиин хубилбари]]
Үндэһэн хууляар ниигэм [[эдэй засаг]]ай харилсаанай һуури үндэһэн, түрын эрхэ мэдэл, хүнэй эрхэ, түрэ эрхэтэнэй харилсаа һамганиин үндэһэн һуури заршамые тодорхойлон тогтоожо үгэдэг. Үндэһэн хуулинь хуули зүйн хүсэн шадалай хубида хамагай дээдэ хүсэн шадалтай юм. Энэнь манай уласай бүхэ хуули болон бусад эрхэ зүйн актынь Үндэһэн хуулиие зүршөөгүй, тэрэндэ ниисэһэн байха шаардалгатай гэһэн ойлголто юм.
=== Һалбари хуули ===
Үндэһэн хууляар тунхаглаһан [[хүнэй эрхэ]], [[эрхэ сүлөө]]е хуули зүйн хубида баталгаатай эдлүүлхэ, ниигэмэй тодорхой түрэлэй харилсаае нарибшалан зохисуулха зорилгоор һалбари хуулинууд гарадаг. Тухайлбал, Эрхэтэнэй хуули, Эрүүгэй хуули, Болбосорол тухай хуули, Хүдэлмэри тухай хуули, Татабари тухай хуули гэхэ мэтэшэлэн 280 үлүү хуули хүсэн түгэлдэр үйлэшэлжэ байна.
=== Олон уласай хэрээ ===
[[Дэлхэй]] ниитээр анхааралаа хандуулдаг, зүбшэлсэн тохиролсоһоной үндэһэн дээрэ шиидбэрилхэ асуудалнууд байдаг. Энэнь даяаршалалай эрын үедэ улам бүри нэмэгдэхэ хандалгатай байна. Ород улас хүнэй эрхын һалбари болон олон уласай [[эдэй засаг]], [[худалдаа]], [[оюунай үмсэ]], энхэ тайбан аюулгүй байдалай зэргэ үргэн хүрээнэй асуудалаар 180 хэрээдэ нэгэдэн ороһон байдаг бэлэй.
=== Эрхэ зүйн бусад акт ===
Эрхэ зүйн бусад актынь ниигэмэй тодорхой түрэлэй харилсаае зохисуулха шэнги үүргэтэй байдаг. Гэхэдээ энэнь хууляар эрхэ олгогдоһон этигээд, хамаарха асуудалайхигаа хүрээндэ хэм хэмжээ тогтооһон акт гаргана гэһэн үгэ.
== Хуулиин тайлбари ==
[[File:Peretiatkovich.jpg|thumb|Хуули тайлбарилха үүргэтэй [[Ородой Холбооной Уласай Үндэһэн Хуулиин Шүүхэ]]]]
Ниитэдэ дагажа мүрэдүүлхээр нэгэнтэ баталан гаргаһан хуули ойлгомжотой, хэрэгжэхэ, бэелэгдэхэ боломжотой байха ёһотой хэдышье хуулиие нэгэ мүрэ ойлгожо хэрэгжүүлхэ ябасада тэрэниие тайлбарилха шаардалга гаража болодог. Хуулиин тайлбаринь үйлэшэлхэ хүсэн шадалай хубида албан ёһоной, албан ёһоной буса гэжэ ангилагдадаг. Албан ёһоной тайлбариие хууляар эрхэ олгогдоһон байгуулгаһаа гаргадаг ба Үндэһэн хуулиһаа бусад хуулиие зүб хэрэглэхэ талаар [[Ородой Холбооной Уласай Үндэһэн Хуулиин Шүүхэ]] тайлбари гаргахаар Үндэһэн хуулида зааһан.
Албан ёһоной тайлбариие хуули хэрэглэжэ байдаг субьектүүд шууд ударидалга болгон хэрэглэхэ үүргэтэй байдаг. Өөрөөр хэлэбэл, шүүхэ болон хуулиин байгуулганууд албан ёһоной тайлбариие хуулиин нэгэн адли хэрэглэхэ үүргэтэй гэһэн үгэ. Албан ёһоной буса тайлбари тухайн хуулиие хэрэглэжэ байдаг субеьктдэ заабал ударидалга болгохо албан ёһоной хүсэн шадал агуулдаггүйшье һаа, гэһэн тэрэ тайлбариие мэргэжэлэй эрдэмтэд, эрдэм шэнжэлгын байгуулга, шудалаашадһаа гаргадаг ушар [[шэнжэлхэ ухаан]]ай үргэн багтаамжатай, танин мэдэхын асар ехэ ажа холбогдолтой байдаг. Албан буса тайлбаринь эрхэтэдэй эрхэ зүйн мэдэлгэ, ухамсарта голлохо нүлөөтэй юм. Хуулинь түрын эрхэ бүхы
байгуулгаһаа зохихо журам дагуу баталан гаргаһан, дээдэ хүсэн шадалтай акт юм. Хуулинь эрхэ зүйн элирхэ гадаада хэлбэри болоод хуули, эрхэ зүй хоёрынь зооһоной хоёр талатай адли юм. Эрхэ зүйн хэм хэмжээе тогтоогшо хүсэн зүйлынь хуули юм.
== Ном зохёол ==
* Эрх зүйн мэдлэгийн товч толь. Редактор Ж.Амарсанаа 1986 он.
* С.Нарангэрэл, Н.Лүндэндорж. Эрх зүй судлалын удиртгал 2002 он.
* Д.Солонго. Төрийн эрх зүйн тайлбар толь.
* Д.Лүндээжанцан, Ч.Энхбаатар. Үндсэн хуулийн эрх зүй. 2001 он.
* Хууль хэрхэн бүтдэг вэ? Монголын нээлттэй нийгэм форум (Соросын сан)
[[Категори:Хуули ёһон]]
| |||