Сампин: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа
Зосоохинь усадхагдаа Зосоохинь нэмэгдээ
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы |
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы |
||
1 мүр:
{{Хадамал
|монгол_бэшэг = [[File:Сампин.png|35px]]
|кирилл_буряад = Сампин
7 мүр:
'''Сампин''' ({{lang-zho|算盤}}, ''суанпан'' — «тоолохо табюур»), мүн '''бодохо мохлиг''' ехэбшэлэн [[Ази]] [[түби газар]]да тархаһан [[тоо]] бодохо үйлэдэл гүйсэдхэхэ багажа юм. Анхандаа элһэн, модон, шулуу, түмэрлиг зэрэгые ухаһан ховилын дагуу шош, шулуу зэргые хүдэлгэдэг байһан бол мүнөө үедэ эрхинь гулгаха нарин түмэр шор, [[хулһан]] хүрээтэй хэгдэдэг болоһон.
[[Файл:Schoty abacus.jpg|мини|Ородой сампин (''счёты, шоото'')]]
Оршон үеын тоо бодохо аргашалал үүдэхэһээ үмэнэ сампингиинь хэдэн зуунай туршада хэрэглэгдэһээр ерэһэн бүгөөд одоошье гэһэн [[Ази]], [[Африка]], хаа шье бай худалдаажа, бэшээжэ гэхэ мэтэ хэрэглэһээр байдаг. Сампингаар тоо бодохо үйлые '''сампин сохихо''' гэдэг.
Мүр 15 ⟶ 16 :
[[Файл:Boulier1.JPG|right|thumb|[[Хитад]] сампин]]
Хитад сампингай тухай анха МЭҮ 2-р зуунай үедэ тэмдэглэгдэн үлдэһэн байдаг. Хитад хэлэнэй нэрэнь ''суанпан'' (算盤, сэхэ оршуулбал «тоолохо табюур») гэнэ. Хитад сампингиинь ехэбшэлэн 7 ба тэрэһээ олон эгнээтэй, 20 см ута, янза бүриин үргэнтэй байдаг. Дээдэ нүдэндэнь 2 эгнээ, доодо нүдэндэнь 5 эгнээндэ тус бүри эрхэнүүд шорлогдон байрлаһан байдаг. Үүгээр арбан зургаатын тоолол, арбатын тоололдо бодохо боломжотой.
[[ЮНЕСКО]]-гэй бэетэ буса соёлой үбые хамгаалха засагай газар хоорондын комиссиин 8-р хурал 4-нэй үдэр [[Азербайджан]]ай ниислэл Бакуда хуралдажа, Хитадай сампинг [[ЮНЕСКО]]-гэй бэетэ буса соёлой үбэдэ албан ёһоор бүридхэн абаһан байна. Сампинг дэлхэйн хамагай эртэнэй тоосоолон бодохо хэрэглүүр гэдэг бүгөөд Хитадай 5 дахи ехэ нээлтэ гэжэ нэрэлдэг.
[[ЮНЕСКО]]-гэй танилсуулгада сампин бол Хитадай эртэнэй ехэ нээлтэ бүгөөд 1800 тухай жэлэй турша хамагай түргэн тоосоолон бододог үйлэдэлээрээ дэлхэйн хамагай эртэнэй тоосоолон бодохо хэрэгсэл боллоо гэж тэмдэглэбэ.
Эртэ сагта нэгэ хитад хүн агнаһан ангаа шоролон мүрлэжэ ябаа аншадһаа һанаа абажа, модон эрхые нүхэлжэ ута модондо хэлхэн, анханай сампинг бүтээһэниинь хамагай анханай хэлбэри болоо. Хитад хүмүүн багаһаа сампин хэрэглэжэ һураба. Сампин һурахад хямда, хэрэглэхэд амар, бүтэсэнь энгын. Тоое түлөөлдэг бүмбэлиг, тооной оронг түлөөлдэг сабхануудынь сүм модоор бүтэдэг. Энгын аргуудыень сээжэлшэхэд лэ сампин дээрэ олон үйлэдэлтэй хэсүү тоое [[арифметикэ|нэмэжэ, хасаха, үржүүлхэ, хубааха дүрбэн үйлэдэлые]] хямдархан гүйсэдхэнэ. Сампин бол Хитадай түдыгүй хүн түрэлхитэнэй тоосоолхо хэрэгсэлэй үбгэн юм.
== Япон сампин ==
| |||