Wikipedia

Буряад хэлэн: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа

Интерактивная навигация по истории
← Урид хэгдэһэн заһабариУдаадахи заһабари →
Зосоохинь усадхагдаа Зосоохинь нэмэгдээ
ВизуальныйВики-текст
Elvonudinium (зүбшэн хэлсэлгэ | Хубита)
15 315 заһабаринуудай
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы
Elvonudinium (зүбшэн хэлсэлгэ | Хубита)
15 315 заһабаринуудай
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы
1 мүр:
{{Infobox language
'''Буряад хэлэн''' ('''Буряад-монгол хэлэн''') [[Алтайн хэлэнэй изагуур|Алтайн хэлэнэй изагуурай]] монгол хэлэнэй аялгуу юм. Буряад Улас, Эрхүү можо, Забайкалиин хизаар, Усть-Ордагай болон Агын тойрогууд, мүн Монгол уласай хойто аймагууд, Хятадай зүүн-хойто орондо ажаhуудаг буряадууд хэлэлсэдэг. Ород гүрэндэ (1989 оной тоололгоор) 376 мянга оршом хүн буряадаар дуугардаг. Буряадай 86,6 %-нь буряад хэлые, 13,3 %-нь ород хэлые эхэ (түрэлхи) хэлэн гэhэн байна. Баруун (эхирэд, булагад), дундада (алайр, түнхэн), зүүн (хори), урда (сонгоол, сартуул) гэхэ мэтэ аялгуутай.▼
|boxsize = 250px
|name=Буряад хэлэн
|nativename=ᠪᠤᠷᠢᠠᠳ ᠬᠡᠯ
|states=[[ОХУ]] ([[Буряад Орон]], [[Усть-Ордын тойрог]], [[Агын тойрог]]), [[Монгол Улас]], [[БНХАУ|Хитад]] ([[Үбэр Монгол]])
|ethnicity=[[Буряад яһатан]], [[Барга]]
|speakers=330,000
|date=1982–2010
|ref=e17
|familycolor=Altaic
|fam1=[[Монгол хэлэн]]
|fam2=Түб Монгол
|nation=[[File:Flag of Buryatia.svg|20px|link=Буряад Орон]] [[Буряад Орон|Буряад Улас]] ([[ОХУ|РФ]])
|script=[[Кирилл]], [[Монгол бэшэг]], [[Вагиндра бэшэг]]
|iso2=bua
|iso3=bua
|lc1=bxu|ld1=Хитадай Буряад
|lc2=bxm|ld2=Монголой Буряад
|lc3=bxr|ld3=РФ-иин Буряад
|lingua = part of 44-BAA-b
|notice=IPA
}}
▲'''Буряад хэлэн''' ('''Буряад-монгол хэлэн''') [[Алтайн хэлэнэй изагуур|Алтайн хэлэнэй изагуурай]] монгол хэлэнэй аялгуу юм. Буряад Улас, Эрхүү можо, Забайкалиин хизаар, Усть-Ордагай болон Агын тойрогууд, мүн Монгол уласай хойто аймагууд, Хятадай зүүн-хойто орондо ажаhуудагажаһуудаг буряадууд хэлэлсэдэг. Ород гүрэндэ (1989 оной тоололгоор) 376 мянга оршом хүн буряадаар дуугардаг. Буряадай 86,6 %-нь буряад хэлые, 13,3 %-нь ород хэлые эхэ (түрэлхи) хэлэн гэhэнгэһэн байна. Баруун (эхирэд, булагад), дундада (алайр, түнхэн), зүүн (хори), урда (сонгоол, сартуул) гэхэ мэтэ аялгуутай.
 
Грамматикын байгуулалтын хубида буряад хэлэн залгамал хэлэн болоно. Аялган абяанууд аялганай тааралдалай хуулида захирагдадаг, мүн түргэн, удаан гэжэ илгардаг. Буряад хэлэн өөрын гэhэнгэһэн онсолигтой, тон баялиг үгын hантайһантай юм.
 
«Буряад Республикын арадуудай хэлэнууд тухай» хуули республикын дээдын зургаанда 1992 ондо баталагдажа, буряад хэлэн [[гүрэнэй хэлэн]] болгогдоЬонболгогдоһон байгаа. Энэ туухэтэ хуулиин ундэЬеерундэһөөр буряад хэлэ хэрэглэлгын Ьалбаринуудайһалбаринуудай ургэдхэгдэхэдэ, арадай туухэдэ, ундэЬэнундэһэн соёлдо, арадай ehoeһo аншалнуудта Ьонирхолһонирхол дээшэлээ.
 
Монгол бэшэгые зохёогдоhонзохёогдоһон сагhааньсагһаань хойшо хэрэглэжэ, эхэ хэлээрээ олон түрэлэй ном зохёол бүтээжэ, [[Энэдхэг]], [[Түбэд]], [[Хятад]] гэхэ мэтэ олон хэлэнhээхэлэнһээ элдэб жанрын зохёолнуудые оршуулhанаарааоршуулһанаараа дэлхэйн соёлой hандаһанда хуби нэмэриеэ оруулhаноруулһан түүхэтэй. 1931 ондо монгол бэшэгээ лата үзэглэлөө hэлгэжэһэлгэжэ, 1939 ондо «ө», «ү», «hһ» гэhэнгэһэн гурбан үзэгэй нэмэлтэтэй ород үзэглэл (хирилисэ үзэглэл) абтаhанабтаһан юм. Оршон сагай буряад бэшэгэй хэлэн хори аялгууда үндэhэлэнүндэһэлэн байгуулагданхай.
 
Буряад хэлэн ород хэлэнтэй адли Буряад Уласай гүрэнэй хэлэн болоно. Тус хэлээр бага hургуулиинһургуулиин хүүгэдые hургахаhааһургахаһаа гадна, дунда болон мэргэжэлэй дунда hургуулинһургуулин hурагшадһурагшад, мүн дээдэ, ехэ hургуулиинһургуулиин оюутадта буряад хэлые тусхай хэшээл болгожо заадаг юм. Буряад хэлээр hуралсалайһуралсалай, уран hайханайһайханай болон ниитэлэлэй зохёол, hонинһонин hэдхүүлһэдхүүл хэблэгдэн, теле- болон радиодамжуулганууд нэбтэрүүлэгдэжэ, театр ажалладаг. Буряад хэлые шэнжэлэн шудалха түбүүдынь ОШУА-иин СhСһ-иин Монгол, түбэд болон буддын шудалалай хүреэлэн, мүн Буряадай гүрэнэй ехэ hургуулиинһургуулиин ҮндэћhэнэйҮндэһэнэй хүмүүнлигэй ухаанай дээдэ hургуулиһургуули болоно.
 
== МөнМүн үзэхэ ==
* [[Хальмаг хэлэн]]
* [[Монгол хэлэнэй Халх-Буряад-Хальмаг товчтобшо тольтоли бичигбэшэг]]
 
 
== Холбооһон ==
* [http://buryadxelen.com/articles/?article=28 Эхэ хэлэн тухай бодолнууд], Эрхэтэ Раднаев
* [http://web-corpora.net/BuryatCorpus/searchsearcһ/?interface_language=ru Буряад хэлэнэй корпус]
 
[[Category:Буряад хэлэн| ]]
"https://bxr.wikipedia.org/wiki/Буряад_хэлэн" хуудаһанһаа абтаһан