Шубуун: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа

Одоогоор [[Дэлхэй]] дээрэ 9792 үлүү зүйлэй (2007 мэдээнээр)<ref name="Clements">{{книга|автор=James F. Clements.|заглавие=Список птиц мира Клеменца|оригинал=The Clements Checklist of Birds of the World|издание=6-е издание|место=Ithaca|издательство=Cornell University Press|год=2007|том=|страниц=843|isbn=978-0-8014-4501-9}}</ref>, тэрэ тоодо [[ОХУ|Россиин]] газар дайдада — 789 зүйлнүүд (энэ тоодо 125 уургайлдаггүй зүйлнүүд, 7 усадхагдаһан зүйлнүүд)<ref>''Коблик Е. А., Редькин Я. А., Архипов В. Ю.'' Список птиц Российской федерации. — М., 2008. — С. 25.</ref> шубуун мэдэгдээдэ байна. Халуун, һэрюун, хүйтэн, туйлын бүһэнүүд болон [[тэнгис]], далай гээд дэлхэйн бүхы лэбүхыл бүһэн нютагаар тархаһан байха ба хүрээлэн буй оршондоо зохисоһон түрэлүүд байна. Шубуудай тоо толгой [[хойто туйл|хойто]], [[урда туйл|урда]] хоёр туйлһаа экваторта ойртохо туһам ехэдхэдэгынь хоол тэжээл болон саг ууларилай нүхэсэлтэй холбоотой. Иимһээшье олон зүйл шубууд нүүдэлэлэн амидардаг боложо һэн. Шубуудынь нэлээд үндэр хүгжэлтэй амитад бүгөөд ниидэхэд зохисоһон олон гайхалтай зохилдолгоотой. [[Монгол Улас|Монгол орондо]] 460 оршом зүйлэй шубуун нүүдэлэй болон һуурин байдалаар тохёолдоно.

Үбэл болон зунай амидаралай оршоной хоорондохо шубуудай нүүдэл болон залуу шубуудай бүлэгүүдэй зүг шиггүй ниидэлгүүд бараг бүхы лэбүхыл бүһэ нютагуудта ажаглагдадаг. Тэдэ газар нютагай хотхор гүдгэрэй байдал, Дэлхэйн соронзон ороные мэдэрхэ шадабари болон [[угай шэнжын шудалал|генетикын]] хүтэлбэриие баримталдаг. Илангуяа [[Америка]] дахи нүүдэлэй зонхилхо хэһэгынь хойто-урда гэһэн тэнхэлгын дагуу ябагдадаг. [[Европо|Түб Европодо]] нүүдэлэй үндэһэн хоёр шэглэл байдаг: баруунай дэгэлэйнүүд [[Гибралтар]], [[Газарай дундада тэнгис]]эй дагуу [[Африка|Баруун Африка]] руу ниидэдэг; дурнын дэглиинүүд Дурнада Африка хүрэхэ замдаа Босфор, Иорданай хүнды, Синайн хахад арал, [[Нил мүрэн]]эй хүндые огтолон гарадаг. Усадхагдажа алга боложо буй биологиин түрэл зүйлнүүдые хамгаалха арга хэмжээнь зохисуулхад түбэгтэй, хэд хэдэн оронуудта нэгэн зэрэг хамгаалха арга хэмжээ ябуулхые шаардажа байна.

Ехэнхи шубууд ниилүүлгэ болон үүр заһахадаа зорюулһан нютаг дэбисхэртэй байхые зорижо түүныгээ хамгаалдаг. Тэдэгээрынь дуулажа (жэргэдэг шубууд) хамтарагшынхаа анхаарлые татадаг, эсэбэл харагдахуйса дохёо, жэшээнь тодо үдэ һодоо ашагладаг. Шубуудай хосой холбоо үргэлжэлхэ байдалаараа янза бүри. Заримынь [[нугаһан]] мэтын шубуу шиг үндэгэлхэ хүрэтэлхэ далада үеэр хизгаарлагдадаг бол [[мяхашан]] шубууд, уули, осон шубуу бүхы лэбүхыл амидаралаараа холбогдодог. Зарим зүйлын шубууд хэмэл үүр баридаг бол заримынь нэгэ үүрые хэдэн жэлэршье ашагладаг. Осон шубууд боһоогоороо үндэгэлдэг ба үүр заһадаггүй. Бүхы шубууд ехэбшэлэн сагаан үнгын 1-20 хүртэлхи тооной [[үндэгэ]] гаргадаг. Эсэгэ эхэ шубууд үндэгэнэйхөө дотоодо байнгын температурые хадгалжа байхын тулада 11 үдэрһөө 20 долоо хоног хүрэтэр үндэгэнүүдээ дардаг. Ангаахайнуудаа гаруута эсэгэ эхэнь тэдэниие хоололжо, ниидэхэд һургадаг. Хүрөө мэтын шубуунь шэмэгжэ байдалаар амидардаг: бусадай үүрэндэ үндэглэдэг ба өөр эсэгэ эхэшүүд тэдэниие асаржа хамгаалдаг.